DevV – Page 2 – Boukie Banane

PREPARE PAR DEV VIRAHSAWMY

LESON 1

ENTRODIKSION
KI ETE ENN LANG?

• Enn lang se enn enstriman ki servi lavwa pou kominike. Nou kapav kominik nou lide, nou santiman ets.
• Li osi enn enstriman ki ed nou pou panse. Si nou pa ena enn lang, nou pa pou kapav reflesi kouma bizen.
• Enn lang ed nou pou viv dan sosiete. Donk li enn enstriman sosializasion.

KI ETE ENN LANG MATERNEL (L1)?

Limem premie lang ki nou servi ar nou paran, dan nou fami, ar nou lantouraz. Kreol Morisien li lang maternel 90% dimoun dan Moris. Akoz sa li meyer apel li Morisien. Kreol Rodrige li lang maternel 100% dimoun dan Rodrig. Akoz sa meyer apel li Rodrige.

KI ETE ENN DEZIEM LANG (L2)?

Se enn lang ki nou pa servi souvan me dan lakel nou kapav debrouye. Ena enpe Morisien ek Rodrige ki kapav debrouye an Franse. Franse vinn zot L2.

KI ETE ENN LANG ETRANZER?

Enn lang etranzer se enn lang ki enn Morisien ousa enn Rodrige pa kone ek pa servi. Angle li enn lang etranzer pou gran mazorite Morisien ek Rodrige parey kouma Inndi, Ourdou, Mandaren, Italien ets.

KI ETE ENN LANG ANSESTRAL?

Li lang ki nou anset ti koze avan zot vinn Moris ou Rodrig. Bojpouri, Telegou, Tamil, Aka ou Marati zot bann lang ansestral.

KI ETE ENN LANG OFISIEL?

Li lang ki lalwa servi; ki servi pou roul biznes gouvernman ets. Angle li lang ofisiel Repiblik Moris. Li enportan ki tou bann dimoun dan Moris ek Rodrig zot konn lir ek ekrir Angle.

KI ETE LITERESI?

Li vedir kapasite lir ek ekrir enn lang. Kan nou konn koz enn lang eski savedir ki nou konn lir ek ekrir li? Kan nou zis konn koz enn lang li vedir ki nou ena 2 don, 2 konpetans, 2 skil: nou kapav ekoute ek nou kapav koze. Foul konesans enn lang dimann 4 konpetans/skil.
• Ekoute
• Koze
• Ekrir
• Lir

KI PLI FASIL?

Ki pli fasil? Aprann lir ek ekrir enn lang ki nou konn koze ousa aprann lir ek ekrir enn lang ki nou pa konn koze? Dan bann pei devlope dimoun aprann lir ek ekrir lang ki zot konn koze ek konpran dabor; apre zot aprann koze, lir ek ekrir enn deziem lang ousa enn lang etranzer. Dan Moris ek Rodrig, nou pa aprann lir ek ekrir lang ki nou konn koze ek ki nou konpran. Nou koumans aprann lir ek ekrir 2 ousa 3 lang ki nou pa konn koze ousa konpran. Akoz samem boukou Morisien ek Rodrige pa konn lir ek ekrir. Sa bann dimoun la zot fasilman tom andeor sime dan povrete ek mem dan krim parfwa. Dan Moris ek Rodrig tou dimoun koz Morisien ek Rodrige respektivman. Enn bon ledikasion bizen servi sa 2 lang la pou aprann lir ek ekrir. Apre kapav aprann lezot lang. Boukou dimoun panse ki Morisien ek Rodrige zot pa bann lang, ki zot bann lang kreol. Ena mem dir ki zot bann patwa.
Morisien ek Rodrige zot pa bann patwa me li vre ki zot de lang kreol.

KI ETE ENN LANG KREOL?

Kan dimoun dan enn landrwa koz diferan lang, ar letan, dousma-dousma enn nouvo lang ne. Sa lang la li enn lang metis. Parey kouma kan enn fam Sinwa ek enn zom Afriken zwenn e gagn zanfan, zot zanfan pou ni Sinwa, ni Afriken me enn nouvo kalite dimoun, enn metis. Dan Repiblik Moris ena 3 lang kreol: Kreol Morisien, Kreol Rodrige ek Angle. Wi, Angle ‘si li enn lang Kreol. Akoz sa, enn dimoun ki konn 4 skil Morisien ek Rodrige (ekoute, koze, lir ek ekrir), li pou kapav aprann Angle lor vites. Akoz samem nou program li apel LITERESI BILENG. Nou obzektif se fer tou Morisien ek Rodrige konpran, koze, lir ek ekrir zot lang ek Angle. Apre zot kapav fasilman aprann lezot lang kouma Franse, Inndi ets.
Continue reading “FORMASION TREYNER DAN LITERESI BILENG”

ADVANCED BILINGUAL LITERACY

PASAZ POU TRADIKSION EK KONPREANSION
PREPARE PAR DEV VIRAHSAWMY

©DEV VIRAHSAWMY AND ICJM

Profeser kapav itiliz sa bann lartik la pou ansengn tradiksion ek konpreansion. Materyel la li kopirayte. Li gratis me si ou servi li ou nek bizen rekonet ou sours.
DV

ENN TEMWAGNAZ PERSONEL

ADORASION

Dilo sakre Granbasen
Kavo sakre Perlaval
Ros Nwar sakre dan Kaaba
Tou bann pelren zwenn pou ador Sakre
Mwa pov bachara dan tousa Senier
Mo pa pe trouv twa. Pardonn mwa!
Me kan lame-lipie enn bieneme
atas lekor ar lekor; kan lalev
fonn dan zouisans parfime;
kan laverite touni pe ofer
bote eternel partaze;
kan lekor ekler lespri,
lespri fer lekor vinn sen
dan li se Twa mo adore.

Mo ti ne dan enn fami bien relizie. Mo papa ti enn militan Arya Samaj, enn mouvman relizie ki ti pe transform ek revolisionn Indouism. Mo mama ti plito kwar dan enn metisaz relizie. An 1945 kan lafiev polio ti koken mo lame gos, mo papa ti sagren parski dan so kiltir sa ti fer parti so karrma e li ti pe peye pou erer dan enn lot lavi. Pou mo mama sel solision se al dimann sekour Bondie partou kot Li ete, dan shivala, dan kovil, dan lasapel ek legliz. Li ti pe trenn-trenn mwa dan tou bann landrwa sakre, fer mwa fer ofrand ek alim labouzi. Pou mwa tousa ti enn homwerk rann, enn korve initil. Mo ti antor. San ki mo ti kone enn lame envizib ti pe grandi dan mo latet.

Aster mo konpran kifer kan zwe foutborl mo ti swazir pou zwe gorli e mo ti enn bon gorli. Pli tar dan kolez Sen Zozef mo ti koumans zwe voleborl e mo kamarad Herve Sylva, ki mo ankor zwenn, kontan rakonte kouma mo smash ti sem panik dan kan advers. An 1972 – mo bann kamarad prizon ki ankor la kapav temwagne; pa res boukou – lekip voleborl ki mo ti dirize ti pe toultan gagne. Telman souvan ki lekip advers ti prefer fer warkawt.

Pou plizier rezon, e pa so ler pou rakonte, mo ti tourn mo ledo ar Bondie. Pandan plis ki 20 banane mo ti deklar mo ateism piblikman me lonbraz Zezi ti lor mwa pou protez mwa kont saler danzere. Mo kwar ti enpe normal. Mo ti fer titbours dan lekol Sen Anfan Zezi; mo ti al kolez Sen Zozef ki ti ena kom deviz “Ad Altiora Cum Christo”; mo ti fer mo letid tersier dan Lekos, pei Kretien.

Pandan peryod ki mo ti ate, mo ti ekrir, an 1972, enn pies teat ki apel “Li”. Boukou dimoun ti mal konpran konteni sa pies trazik la. Ena ti trouv enn denonsiasion britalite polisier; ena ti trouv enn latak direk kont gouvernman. Finalman pies la ti enterdi. Me ki vre sinifikasion pies la? Bann personaz prensipal sorti dan bann tex sakre: Rawana (Ramayana), Arjouna (Mahabharata), Pier (Nouvo Testaman). Personaz prensipal ki zame paret lor lasenn peyna nom. Li mor asasine dan so selil. Tou dimoun koz ‘li’ me personn pa trouv ‘li’. ‘Li’ se Zezi; so disip apel Pier. Zezi li dan prizon parski li enn konbatan pou liberte. Li enn ‘fridom-fayter’. Mem mo pa ti kwar dan Bondie, Zezi, personaz-istorik, ti enn fayter pou mwa e so lavi ti enpresionn mwa.

Mwens ki 8 banane plitar, Gerard Sullivan ti dimann mwa tradir “JOSEPH AND HIS AMAZING TECHNICOLOUR DREAMCOAT” e san mem reflesi mo desid pou apel li “ZOZEK EK SO PALTO LARKANSIEL”. Kifer? Mo ti dekouver valer senbolik larkansiel kan mo ti ansengn ‘The Rainbow’ par D.H. Lawrence. Larkansiel vinn signatir Bondie dan so lalians ar limanite. E mo ti touzour ate! Komik non?

Ti’ena dimoun, parmi ti ena relizie ‘si, ki ti pe dir mwa ki zot pa ti kwar ki mo ti ate. Zot ti pe dir, “Enn dimoun ki finn ekrir ‘Lasours’ pa kapav ate.” Mo pa ti ekout zot parski dapre mwa zot ti pe ole fer mwa glis lor zot diber. Me… Enn swar tou ti sanze.

An 1984, mo ti gagn responsabilite pou organiz fet lendepandans e mo ti desid pou tir fet la dan Porlwi, amenn li dan Jimkana, Vakwa; fer li dire pandan enn semenn pou fer li terminn anapoteoz le 12 Mars zis midi. Mo ti okip personelman tou detay; mo ti bien fier mo travay. Mo ti desid pou apel fet la ‘ZANFAN LARKANSIEL’.

Lavey demaraz fet, omilie lanwit mo ti tann enn lavwa dir mwa, “To vantar, twa! To kwar to konn tou me to finn bliye enn zafer vital”. Mo somey ti kase. Panik. Ki sa lavwa la sa? Ki zafer mo ti finn bliye? Mo ti koumans transpir gro. Mo ti kit lili, tom lor mo zenou, dimann Bondie pardon san reflesi. Pa larezon ki ti pe koze me enn entwision ki pli for ki larezon. Ki mo ti bliye? Me ki mo ti bliye? … Ayo! Mo ti bliye gete ki kalite letan ti pou fer dan Vakwa. Adie somey. Mo ti asize, atann biro meteo ouver pou koz ar enn ofisie.

“Misie Virahsawmy, samem peryod plis imid dan Vakwa.” Koup mwa, peyna disan! Ki pou fer? Pa kapav kile. Mo ti zis kapav espere ki Bondie ti pou pardonn so zanfan prodig.

Kan fet ti koumanse ti ena gro niaz gri dan lesiel; parfwa gro niaz nwar ti pe koste me vit divan ti pe fer enn louvraz prop. Pa bizen dir, mo ti pe pok-pok. Sa ti kontinie pandan sis zour. Fet ti enn sikse popiler. Lor setiem zour, Zour Z, zis midi ler pe lev pavyon Moris enn larkansiel ti paret lor laplenn Jimkana. Lelandime Lexpres ti titre so lartik prensipal “MȆME L’ARC-EN-CIEL Y ETAIT” Rapel? Fet la ti apel “ZANFAN LARKANSIEL”.

Pandan 20 dernie banane, apartir 1992, mo finn sey aprofondi mo lafwa atraver lekritir e anmemtan devlop standar Morisien atraver tradiksion tex laik ek sakre. Mo finn kontinie swiv larout Damas ek Emais ki serpante, zigzage. Parfwa dan lakwraze gagn difikilte pou swazire. Zordi mo kapav dir ar sertitid. Pou mwa Zezi li enn avtarr, enn enkarnasion Bondie parey kouma Krishna. Mo travay lor literatir sakre (Mahabharatha, Baghavad-Gita, Ansien Testaman, Nouvo Testaman ek Koran) permet mwa kwar ki sakfwa ena enn gro problem, si nou konn ekoute, ena enn mesaz kler ki vini pou ed nou sorti dan marenwar.

Mo pou terminn mo temwagnaz ar lapriyer ki mo finn konpoze pou mo dir Bondie “MERSI”.

LAPRIYER SAN FRONTIER

Bondie Toupwisan, san koumansman, san lafen;
Kreater liniver, lasours lamour-pardon;
Mama-Papa lavi lor later, dan lamer,
Dan lezer, dan lespas liniver galaktik,
Mersi pou tou seki To finn donn to zanfan;
Ekler mo lespri ar to lalimier divinn
Pou ki mo kapav mars lor sime liberte,
Konpasion ek partaz, solider ek drwatir.
Mersi pou To lamour petri dan liberte
Ki les nou swazire ant lebien ek lemal
Pou ki nou konesans devlop ar experyans;
Mersi To finn permet nou vinn entelizan
Pou ki nou pran konsians To grander, To pouvwar,
To lafors, To bonte; pou ki nou dekouver
Atraver To lespri ki ekler nou sime
Ler fernwar fer vantar, sey touf To kreasion.
Mama-Papa ki toultan la, Papa-Mama
Ki konpran tou, Twa ki lasours mizerikord,
Ed mwa konpran to volonte pou ki mo mars
Lor To sime; pou ki Later vinn to lakaz.
AMENN/AMINN/OM
Continue reading “LITERESI BILENG AVANSE”