©DEV VIRAHSAWMY AND ICJM
ENN TI PAROL AVAN
Depi lontan mo ti anvi ekrir enn roman an Morisien me mo ti mank konfians dan momem e mo pa ti sir ki lang la ti ase evolie pou reponn lapel. Ti ena enn trwaziem rezon ki mo pou devlope anba.
Poezi ek teat zot ena enn lipie dan kiltir oral e enn lot dan kiltir lekritir me proz literer li enn zafer plis konplike. Kan enn dimoun pe lir proz literer li pa ena
okenn koudme andeor tex la. Pa ena expresion figir, entonasion, langaz lekor pou ed li konpran tex la. Ena zis li tousel divan bann sign lor papie la (let alfabet,
bann mo, manier bann mo la finn aranze dan enn fraz, bann konvansion ponktiasion). Li ena pou negosie ar sa bann sign la pou ki li kapav gagn enn lizour.
Savedir ki enn ekriven proz literer li bizen met dan so tex tou bann sign neseser pou ki kominikasion vinn posib ant li ek so lekter.
Konpare ar lang popiler (manier ki dimoun koze normalman) proz literer e sirtou langaz roman li enn lot lang, enn lang artifisiel, enn prodwi artistik. Li resanble lang popiler e li diferan anmemtan. Li bwar dan lasours lang popiler e li sanz li anmemtan pou fer li vinn enn labwason rafine pou lespri edike e kiltive. Pou reysi lir, konpran ek apresie langaz roman an Morisien bizen ki dimoun gagn formasion neseser dan lir ek ekrir an Morisie. Pa kwar ki nou pou kapav fer li fasilman parski nou konn lir ek ekrir Franse ek Angle. Sak lang ena so prop nam, so prop mister, so prop rises ek so prop kapris. Bizen gagn formasion neseser pou devlop gou, kapasite ek konfians neseser pou tir zi dan sak gouli-kann ar ki nou finn ranz nou lang. Apre plis ki trant-an ki enn literatir modern an Morisien ekziste komie sitwayen nou pei ena sa treyning ek kapasite neseser pou kapav rant dan labirent literer an Morisien, zwir siro langaz roman e trouv enn lizour? Pa boukou.
Pou kre sa nouvo kouran la, apart poem ek pies teat, mo ti pe ekrir ti zistwar (short stories) ek long zistwar (novella) pou devlop mo konesans ek konfians literer e anmemtan pou abitie dimoun lir bann tex an Morisien. Si mo ena rezon, li posib ki aster ena ase dimoun ki ena sa formasion la e ki roman an Morisien ena so lespas dan nou kiltir nasional.
Avek letan ek experyans mo finn, mo kwar, kontribie pou defris teren, binn later, prepar platband pou ki proz literer e sirtou langaz roman bourzone dan nou zarden kiltirel. Mo pa tousel ki finn fer sa. Finn ena Samy Periacarpen, Joe Seetohul, Renee Asgarally, Lindsey Collen, Sedley Assonne ek plizier lezot ki finn ena plis kouraz ki mwa, mo bizen axepte.
Zordi mo pe amenn mo blok. Mo zis espere ki bann lekter pou gagn plezir ki literatir roman done. Si prodwi la pa bon pa blam nou lang Morisien. Mo tousel ki antor.
Dev Virahsawmy
(Avril 2002)
SAPIT 0
KOUMANSMAN LAFEN
Mo pe bord lor 70 an. Mo’nn anvi ekrir sa liv la. Mo pa kone kot pou koumanse e olie fer enn plan kouma, mo sipoze, dwatet fer li, mo finn desid pou les mo latet fer dapre so kapris. “Pa drol!” mo tann mo bann konesans pe dir. “Li ti toultan enpe tok-tok.”
Mo pa ena okenn rezon enportan pou rabas seki mo pe rabase. Dayer mo pa ena nanye enteresan pou dir. Mo lavi li enn lavi ordiner ki pa finn swiv enn lalinn drwat me finn zig-zage, finn zwenn kogne, ki parfwa finn zwenn tase dan lakrwaze. Kifer rakont sa zistwar la? Ki ena enteresan? Kikfwa li enn manier exsantrik pou dir dimoun bliye mwa. Kikfwa mazorite dimoun zot kouma mwa, enn gomon ki balote lor vag, dan vag. Kikfwa ena kikenn ki pou dir kan li finn fini lir mo radotaz: “Eh! Li ti dan pli pens ki mwa. Konpare ar li mwa mo enn jak.” Sa pou redonn li konfians dan limem. … Ala mo rekoumanse, rod kwar ki mo ena kixoz enteresan pou dir!
Me twa ki finn ouver sa liv la, pa referm li. Fer enn zefor lir li ar enn lizie nef e kikfwa alafen nou de nou pou kapav dir ki mem si nou nou de gopia, nou ena boukou ankomen parski ler nou swiv nou larout trase par lasans, malsans, boner, soufrans, axidan, kwensidans, … desten nou toultan bizen lotla ek Lotla. Nou kwar nou for, noumem oustad me laverite se ki nou frazil e nou toultan bizen nou prosen.
Lor larout lavi mo finn zwenn boukou dimoun ki finn fer mwa kontan, ki finn fer mwa per, ki finn fer mwa tris e zordi ler mo pe ferm mo liv mo bizen twa, mo ser-frer ki zame mo’nn zwenn. Mo bizen twa ki tousel dan to lasam, ki dan enn bis lor sime travay, ki lor laplaz anba enn parasol pou mo kapav ekziste. Mo kone si bien gete sa liv la li enn nanye ditou. Mo zis espere ki, kikfwa, mem dan nanye ditou ena enn ti zafer ki … Afen! Pa kone.