Pou Rachel, nouvo diya ki pe ekler mo sime ver aswar-lalimier.
©DEV VIRAHSAWMY AND ICJM
AK 1
Sapit 1
DEMANN
Pou tou dimoun dan vilaz li ti finn fini tas lor poto. Li ti fini gagn venntrwa-zan e li ti ankor viv kot so mama. Pourtan depi laz sez-an li ti pe gagn demann me bien vit bann pretan ti pe fonn. Ti ena mem enn ki ti vinn fer so demann me ti marye ar so ti ser. Ti ena boukou palab lor li. Li ti enn touk perse; so labous santi pi; so manier fer zom degoute … Me laverite, zis Balram ti kone. Sa ti res zot gran sekre.
Ler Balram ti fer so demann, tou dimoun ti sir ki li ti pou frekante de ou trwa fwa e lerla ti pou kas bag. Non. Li ti frekante enn fwa par semenn, de fwa par semenn, enn semenn net. Sannkoutla dan vilaz ena ti koumans dir ki Balram ti garrdamaj. Ena ti dir ‘garrdamde’. Sirman li ti enn nwar touni ki ti pe rod enn bout ar so boper ki, tou dimoun kone, ti bien posede. Seki zot pa ti kone se ki ant Timi ek Balram ti ena enn mazik ki ti pe atas zot ansam. Romans li pa ti ekziste zis dan fim ‘meriken’. Enn lot zafer zot pa ti kone. Papa Timi pa ti fer Balram konfians ditou e ti aksepte li parski so tifi ti tas lor poto. Akoz kiafer li ti aksepte ‘sa voryen la’.
Timi ti enn ti fam bien popiler dan vilaz. Li ti kontan rann servis. Dan lakaz so paran limem ti pe fer tou. Kouma so mama ti malad-malad, li ti bien vit vinn sef: gete ki komision bizen aste sak mwa e ki bizen kwi toulezour; ki bazar bizen fer sak semenn; toulezour limem ti prepar dilo so pou so papa lav so lipie dan bake; servi li so manze. So vre nom ti Lachimi. Lachimi ti vinn Timi parski dimoun kontan fer lekonomi koze e zot ena rezon. So ti ser ek ti frer ti apel li Appa Timi pou montre respe pou enn gran ser. Bann lezot zanfan dan vilaz ti apel li Tantinn Timi. Ena ki ti apel li Tantinn Appa Timi parski zot pa ti realize ki ‘appa’ li ti enn mo spesial ki ti frer ek ser ti servi pou montre respe pou enn gran ser.
Balram so kote ti ena pre tannsenk-an e dan so vilaz, Hamlet, ki ti anviron dis mil depi vilaz Lermitaz kot Timi ti reste, li ti ena repitasion akter dan natak ek santer dan gamat. Kouma li ti zoli garson e so talan akter-santer ti bien apresie, li ti pe ant rev sekre boukou zennfi. Me li ti deside ki li ti pou marye andeor so vilaz parski dan Hamlet tou dimoun ti kouma fami ou preske.
Balram, pa kone kifer, rapel enn regar zennfi ki li ti krwaze set-wit-an pli avan dan enn maryaz. Enn tifi kenz-sez-an gos-gos dan so sari ki klerman li ti mete premie fwa. Andire li ti per so lipie may dan so lenz. Pou dimoun kan enn tifi koumans met sari, sa li ti enn sign ki so paran ti panse ki li ti finn pare pou maryaz. Me pou Balram maryaz ti bien-bien lwen dan so program. Kouma mous dimiel li ti pe gout nektar dan toutsort kalite fler. Dan so langaz zom li ti kontan dir: kifer nouri vas si kapav bwar dile par kar? Me souvenir enn regar gos-gos dan premie sari ti kol dan so memwar.
Enn gramaten apre enn lanwit san somey, li ti al get enn vie tantinn dan vilaz Hamlet pou dir li rod enn bon tifi pou li parski li ti’a kontan marye. Me li ti ole kikenn ki pa viv dan Hamlet ousa tro pre ar vilaz la. Rod kote Lapoudor, Bonnvenn, Lermitaz, Mapou, Kotez, Grangob.
– Dan Lermitaz ena enn tifi … li ena enpe laz. Pa kone si to pou kontan. Bon fami me enpe tabardenn, garson manke. Enpe fami ar mwa.
Vie tantinn ti dres papie pou ‘al get tifi’ e se koumsa ki Balram ti retrouv regar ki ti perdi dan brouyar letan pandan set-wit-an.
Lor vites fami de kote ti tom dakor. Fami Balram ti soulaze. Zot ti bien per ki akoz so lavi ki li ti pe amene, li ti kapav zwenn tase ar enn fam ki ti pou fer fami gagn onte. Kote Timi ti ena bel soulazman. Zot ti per ki li ti pou mor vieyfi. Me amizir letan pase papa Timi ti koumans santi enn tristes e anmemtan enn lafreyer. Kisannla pou okip lakaz kan Timi ale? Eski Balram pa ti pe marye akoz leritaz ki so madam ti pou gagne kan so papa mor? Bolom la ti vadire lor labrez. Akoz samem ler Balram ti koz maryaz sivil li ti kont. Pa bizen maryaz sivil. Pa neseser. Me Timi ek Balram ti bien deside pou fer maryaz sivil apre maryaz relizie, san les personn kone.
Pa ti fer enn gran maryaz. Apre maryaz, Balram ti al viv dan vilaz Kotez ki ti lamwatie distans ant Lermitaz ek Hamlet. Balram ti ena enn teren apepre enn arpan lor lekel li ti konstrir enn ti lakaz de lasam, enn godon, plis lavarang. Lakwizinn ek lasamben ti detase e latrinn ti lwen ar lakaz dan enn kwen dan fon lakour. Timi ti dimann li fer aranz enn lekiri pou nouri kabri ek enn poulaye. Timi ek Balram ti bien deside pou okip zot later pou ki li nouri zot ek zanfan ki ti pou vini.
Apart lelvaz ek plantasion Balram ti pe kontinie sant dan gamat. Kan zot ti fek marye parfwa Timi ti pe akonpagn li me ler zanfan ti koumans vini Balram ti pe ale tousel ziska zour kan li ti deside pou sed so plas bann pli zenn ki ti pe lev latet. Dan di-zan maryaz zot ti gagn senk zanfan ( trwa garson ek de tifi). Zot ti panse ki senk ase e zot ti desid pou pratik familiplaning ki ti fek rant dan pei.
Sapit 2
BANN ZANFAN
Dis premie lane maryaz ti pase san gran problem. Lavi ti difisil. Bann zanfan ti pe vini enn deryer lot. Ti bizen grandi lakaz, azout lasam pou bann zanfan. Lot kote papa Timi ti refiz ed so tifi parski li ti dezobeir. Ti dir li pa marye sivil. Me Balram ek Timi ti deside ki zot pa pou tal lame. Zot ti swazir sime liberte ler zot ti desid pou ranz zot lakaz lwen depi Hamlet ousa Lermitaz. Zot pa ti’le ki fami fouraye me pou sa ti ena enn pri pou peye. Ti bizen aprann debrouy tousel. Me dan vilaz Kotez ‘si ti ena vwazen ki ti pou galoupe vini ler zot tande ki ena difikilte.
Trwa garson ti vinn enn deryer lot e lerla de tifi ti swiv. Zot premie garson, Tamby, ti foto so papa me ler get bien dan so regar ti ena douser so mama. Depi bien zenn li ti kontan desine. Kouma li ti gagn enn ti sans li ti desine; desinn lor later ar enn baton balie; desinn lor lardwaz, lor papie; parfwa li ti kontan larg so lekor lor lerb dan karo, get lesiel e desinn sat, lisien, kabri, zwazo ar bann kalaminndas niaz. Dan lekol li ti pe debrouye me bien vit li ti perdi konsantrasion. Li ti trouv matematik bien rann. Me pandan brek limem ti plis aktif dan lakour lekol.
Samy li, li ti kontrer Tamby. Disipline, pratik, metodik. Li ti vinn fierte so papa. Li ti toultan premie dan klas. Apart devwar lekol ek travay lakaz li pa ti enterese ar nanye. Li ti kone kan bizen sem lagren, kan bizen transplante, kan bizen rekolte; li ti konn netway lekiri, tir dile ar kabri; li ti mem donn so mama koudme dan lakwizinn, okip ti baba. Li ti vinn lebra drwat so paran.
Kan Ramou ti ne Balram ek Timi ti gagn enn ti desepsion. Zot ti dekouyone kouma koze la ti dir parski zot ti sir zot ti pou gagn enn tifi. Balram sirtou ti anvi enn tifi. Andire depi li ti baba Ramou ti santi ki li ti enn endezirab e li ti grandi enn lot fason. Li ti toultan tousel, kapon-kapon, tris-tris. Samy ti profit so febles. Pa Tamby. Tamby ti sagren li. Katriyem groses ti amenn Balram so Luxmi. Enn bote tifi; enn bon melanz elegans Balram ek feminite Timi. Zot ti donn li nom Ramba. Kamla so nesans ti enn aksidan. Personn pa ti’le li me li ti vini. Enpe kouma Ramou li ti kontan bat karte ar lezot e parfwa ar Ramou me pli souvan tousel li ti pe zwe ar bann personaz imaziner ki ti peple so latet.
Dan tou so zanfan Timi ti plis sagren Tamby ki ti bien frazil. Pa so lasante. Me pou enn wi, pou enn non so gargoulet kase. Li ti move kalite sansib. Timi ti per ki so garson les bouldozer lavi kraz li. Kifer li pa ti kouma so ti frer Samy ki, kouma Hanouman, ti kapav lev montagn? Pa kapav fer nanye. Sakenn so desten.
Malgre zot diferans, fami Timi-Balram ti ini par lamour ant paran, lamour paran pou zanfan, zanfan pou paran ek lamour ant zanfan. Tonbe-leve zot ti ansam.
Travay zame ti fer Timi ek Balram per. Zot ti arpan later ti pe donn bel rannman. Balram ti kontan sey nouvo lide. Kouma ti ena enn ti larivier, larivier Bonnvenn dimoun ti apel li, ki ti pas lor balizaz so teren, dilo zame ti enn problem. Li ti fouy enn kantite ti kanal pou fer dilo rant enpe partou dan so plantasion e dan enn landrwa bien santral li ti fer enn gran basen e dan so basen ti ena bred kreson, bred sonz ek tilapia. Ler li ti pe ranz kanal ek basen dimoun ti dekonsey li parski moustik ti pou donn bal. Balram ti tande ki tilapia kontan manz moustik. Li ti desid pou met detrwa tilapia dan so basen sonz ek kreson. Zot ti peple kouma mirak e anmemtan ti nouri kreson ek sonz ar fertilizan natirel. Souvan bann kanar dan lakour ti vinn azout zot bout. Li ti lir parla ki vas ki ekout lamizik donn meyer rannman dile. Si bon pou vas kifer pa seye ar kabri? Li ti konekte enn vie oparler ar so radio e tou seki dimoun ekoute kabri ‘si ti tande. Zame personn pa ti reysi kone ki lefe ti ete me zame bouk, kabri ek zot zanfan ti proteste. Kan Balram ti pe fer so bann experyans, Timi, sourir kasiet lor lalev ti pe yam li depi lwen. Li ti kone ki so bonom ti enpe drol e kikfwa akoz sa so latasman pou Balram ti for kouma labaka.
Zot plantasion ti pe raport bien. Malgre depans ti pe ogmante, sirtou kan Tamby ek Samy enn deryer lot ti fini lekol primer pou al kolez, zot ti kapav fer fas. Ti ena so bontan ek so movetan; ti ena ler kan ti bizen ris jab par lake me zot ti toultan gard latet andeor dilo. Balram ti aste enn vann pa zis pou al livre marsandiz me osi pou aste angre an gro anvil e revann an detay ar bann ti planter. Anplis li ti koumans aste prodwi lezot planter pou al livre arkanter anvil. Li ti enn gran debrouyar. Atraver so bann kontak li ti reysi gagn enn latab dan bazar pou vann so legim, poul, dizef ek laviann kabri. Lepok konze so de garson ti pe al ar li anvil. Samy ti dan so pla me Tamby ti onte ki so bann kamarad kolez kapav trouv li e apel li marsan bred. Li ti toultan gos-gos e ti profit sak lokazion ki li ti gagne pou pa al anvil.
Me enn Samdi swar Timi ek Balram ti gagn sok. Dan Kotez kan ena enn maryaz dan enn fami tou dimoun envite dan gamat ki deroule lavey maryaz. Sa Samdi swar la fami Timi-Balram net ti rant dan vann pou al dan gamat. Depi lontan Balram ti aret sant dan gamat me tanzantan kan letan permet li, ti kontan bat enn kare pou replonz dan lanbians. Manier zwe lamizik ti finn bien sanze; bann nouvo lenstriman ti pe avoy ansien dan godam; nepli ti ena zom degize an fam; santez fam, dansez fam ti pe rant dan kiltir for-for. Sa swar la lanbians ti extra. Enn kou, san atann, enn ti garson anviron kenz-an dibout divan mikro; lorkes koumans zwe e enn lavwa velour anvlop zot tou. Timi ek Balram ti kwar zot pe reve. Limem sa? Wi, Tamby ti pe sant enn sante ritme e vit tou dimoun ti koumans tap lame pou donn lagam. Zot garson timid, lakagn mem parfwa, ti pe met plis ki san dimoun dan lazwa. Piblik ti dimann ankor. Tamby pa ti kil parad.
Sa swar la, lor sime retourn lakaz, bann paran ti sey konn plis lor zot garson me li ti revinn gounga.
Timi ti rapel bien ki ti ariv enn so tantinn ki ti marye ar enn boug ki ti okip tou zafer limem. Tou dimoun ti pe dir ki kantite li ti kontan so fam. Li pa ti les li fer nanye par limem. Li ti kontrol tou; li ti diriz tou; so madam pa ti ena okenn traka. Enn zour mari la ti mor dan enn aksidan. Madam la ti koumadir paralize dan so lekor, dan so lespri. Timi ti deside ki sa zame ti pou ariv li. Akoz sa li ti pran kont tou seki so mari ti pe fer; li ti mem aprann kondir vann la. Dan lavi zame kone! Enn madam lor volan? Sa ti enn zafer rar sa lepok la. Souvan kan zot ti sorti ansam pou al dan enn fet e ki Balram ki ti kontan tap so ti zafer – li ti apel sa manndou, enn lot mo pou meksinn – ti gagn enpe konpran, Timi ti pe pran volan pou retourn lakaz. Samy ti pou al asiz akote so mama e Tamby, dan siez deryer, ti pou ser so lamaswar telman li ti gagn per. Bann lezot zanfan ti pou dormi vadire tou normal. Tamby li, li ti toultan per ariv so mama enn maler.
Erezman ler maler ti koup dan zot karo, Timi ti pare pou fer fas. Balram so lasante ti pe koumans lok-loke. Dan so fami jabet ti enn maladi erediter. Balram ti pe remarke ki ler li ti gagn enn dimal li ti tarde pou sek me li pa ti pran kont ziska ki enn zour enn ti dimal ti koumans fane. So dokter ti dir li ki so lipie ti finn gagn lakangrenn. Ti bizen anpit enn lazam. Lor vites ti bizen reorganiz travay. Kouma Samy pa ti tro enterese ar lekol, so mama ti dir li okip bazar. Timi li, li ti pou pran plas Balram e Balram ti pou okip lakaz ar led enn servant ki zot ti deza pe anplwaye. Okoumansman bann zom ki pa ti abitie fer tranzaksion ar fam ti tike me vit zot ti konpran ki si zot pa ti fer atansion Madam Balram ti pou ploy zot, met dan so boursak. Apartir sa moman la ti ena ant zot ek Timi enn respe partaze. Ena fam ti admir Timi me ti’ena osi ki ti pe kritik fam ki rod fer kouma zom.
Ler Timi ti gagn karant-senk-an li ti fini vinn enn dimoun popiler ek enportan dan so paraz. So repitasion ti pe vwayaze pou al dan bann vilaz vwazen kouma Mapou, Bonnvenn, Grangob, Lapoudor, Roster, Melvil, Mamzelzann, Plato san mansionn Hamlet ek Lermitaz kot zom kouma fam, vie kouma zenn ti admir li. Boukou dimoun ti pe deza apel li Tantinn Timi.
Si li ti donn Tamby ek Samy boukou letan e ti okip zot bien, akoz so nouvo responsabilite, li pa ti pe kapav okip Ramou, Ramba ek Kamla. Me erezman pou sa bann zanfan la Balram ti dan lakaz e malgre so andikap li ti fer so bes pou so zanfan.
Sapit 3
LESPAS GRANDI
Apre so letid segonder Tanby ti anvi al liniversite pou gagn enn degre ki ti pou permet li ansegne dan kolez. Balram, Timi ek Samy ti dakor pou soutenir li parski travay ti pe mars bien. Lespas ti pe grandi, Samy ti kontan dir. Mem si Timi-Balram pa ti aste teren otour zot arpan, zot manier organiz zarden, karo ek lekiri ti permet ogmant rannman. Anplis dan bazar anvil zot ti ena bon ripitasion; zot marsandiz ti bien apresie parski li ti bien fre; e zot pa ti met lame dan lagorz kliyan. Samy ti aprann ar so mama kimanier pran swen kliyan, pran zot bien kont. Me plis enportan ki tou, Timi ti pe elarzi kontak.
Kouma travay ti pe mars korek-korek, Timi ti vann so ti vann pou aste enn ki pli gran. Li ti fer tolie enstal letazer de kote pou ki li kapav klas bien so marsandiz. Net par deryer li ti fer met de siez pre kot laport, enn sak kote. Li ti osi anploy enn sofer ek enn anfle. Amizir letan pase ‘vann Tantinn Timi’ ti vinn enn obze familie dan tou bann vilaz dan paraz, depi Mapou ziska Mamzelzann, depi Hamlet ziska Helvesia. So zom kouma so fam, me sirtou bann fam ti konsider Timi kouma model. Li ti ena enn manier nef fer komers. Bien sir li pa ti travay pou mersi misie me apart tranzaksion ti ena enn kiksoz anplis. Santiman. Ti ena santiman. Si li pe al anvil li ti donn plas dimoun dan so vann; si ti bizen aste meksinn ki pa gagne dan vilaz li ti ofer pou aste li e ti vinn kit li lor sime retour. Li ti konn melanz travay ek rann servis. Ennde dimoun ti pe abiz so labonte me an zeneral li pa ti gagn drwa plengne. Dan sa rezion la ti ena enn propriyeter-sofer taxi ki ti pe araze. So nom ti Sagar me dimoun ti apel li Kolen Kaskole parski li ti toultan pe sey roul pwenmor pou fer lekonomi. Li ti mari peng, enn veritab lare-kaka. Kan li ti fer komision pou kikenn li ti pran so komision. Timi, dapre li, ti pe met later dan so manze. Li ti sarye dimoun gratis, li ti fer komision gratis; li ti tro kontan rann servis. Li ti pe gat travay. Pou li fam ti bizen res lakaz, okip menaz olie rod met paryaz ar zom.
Timi ti kone ki ti’ena koze malsen kont li me li ti movi ar zot. Plis enportan li ek so fami ti pe viv bien. Bann ki pa ti kontan li zot ti fer koutchou-koutchou deryer so ledo me divan so lizie zot sourir ti pe fer letour zot latet.
San ki li ti realize, so baz operasion ti preske kouver sirkonskripsion elektoral ki ti reprezante dan parlman par gouvernman. Prensipal parti lopozision li, li ti pe fer latet-lipie pou rant ladan e devier bol. Ler eleksion ti pe aprose bann depite opouvwar kouma depite ek militan lopozision ti pe koumans vinn get li souvan-souvan. Li ti panse ki se akoz zot ti konn Balram ki ti enn dimoun bien popiler dan landrwa. Parmi bann viziter ti ena enn minis ki ti exper lor degizman. Li ti met kostim tradisionel tou bann diferan group etnik pou montre ki li ti parey kouma zot. Bann ki kontan fer palab ti pe mem dir ki, kan li al anim enn renion fam, li ti abiy kouma fam.
Me Timi ‘si ti finn vinn bien popiler. Zot tou, so zenn kouma so vie ti pe apel li ‘Tantinn Timi’. Li ti vinn tantinn sa bann gran dimoun, ki kouma fler sezon, paret zis kan zot soley kapav briye e apre fonn. Timi pa ti tro fer zot konfians malgre ki li ti pe koumans gagn toutsort kalite envitasion. Pa envitasion haldi ousa maryaz. Me envitasion inogirasion sant sosial, nouvo bazar; poz premie pier batiman, kolez, latrinn piblik; envitasion kongre noktirn, kongre madam … Me Timi zame pa ti ale. So fami, so travay, so responsabilite ti pran tou so letan. Sirtou ki depi enn bout letan li ti pe gagn traka ar Kamla. Li ti vinn enn rebel ki ti pe fer so papa pas kord. Balram nepli ti kone seki ti bizen fer. Pa zis li ti pe santi laz pez lor so zepol e kraz so kor parfwa, so lasante ti pe vinn plizanpli frazil. Zour so laniverser swasant-an Kamla ti dir li ki li pe kit lekol. Li ti ena zis kenz-an. Ki li ti pou fer? Li pa ti kone me lekol ti rann, sa li ti sir. Kouma li ti gagn sez-an li ti deside li ti pou al travay dan lizinn. Sa li ti bien deside.
Kamla pa ti’le fer so paran soufer me parfwa san ki li ti reysi kontrol limem li ti pe dir ou fer bann zafer ki ti fer so paran tris ek trakase. Balram ti panse ki kikfwa li ti vinn koumsa parski li pa ti finn gagn ase lamour maternel. Timi ti panse ki li ti tro gate, ki li ti bizen grandi.
Ar Ramba pa ti ena okenn problem. Li ti kone ki li bizen fer e san proteste li ti fer li. Papa Timi ki ti gard distans ar fami Timi-Balram, ti koumans atase ar Ramba dan so vie zour. Sel zanfan ki ti gagn ti kado ar so granper. Tou dimoun ti dakor. Ramba ti resanble so granmer e sa kikfwa ti enflians Bonom la. Me ti ena enn lot rezon. Ramba ti plis atire par tradision ki par sanzman. Li ti pengn so seve dapre koutim, met lenz dapre koutim, fer lapriyer dapre koutim e konport limem dapre koutim. Sa ti fer so granper ere parski li ti trouv ki Timi ti pe donn bann fam move lekzanp. Parkont, Kamla ti lekontrer. Pourtan li ti pli zoli ki Ramba, pli sexi, pli alert, pli lafam me li ti toultan get tou seki pase divan so lizie ar enn regar ki ti souvan fer so paran trouv drol. Depi lekol primer li pa ti kontan profeser ‘meusieu’. Li ti prefer so ‘mis’. Kifer madam pa fer servis dan legliz? Nek misie. Li ti fier ki so mama kondir vann. Balram ti toultan trouv so ‘Tififi’ bien drol. Amizir li ti grandi li ti pe dir ek fer bann zafer ki fer Balram gagn sok lor sok.
Eleksion zeneral ti pe aprose. Bann depite sortan dan sirkonskripsion ti vinn get Timi. Zot ti dir li kare-kare, se ‘Tantinn Timi’ e pa Balram ki zot ti vinn gete. Zot ti dimann li vinn zot azan prensipal parski touletrwa ti pe repoze. Tou depans ti pou dan zot lame; ti pou ena enn travay dan gouvernman pou Tamby, Ramou ek Ramba; Balram ti pou siez dan bann komite; anplis ti pou donn li enn gran vann nef e plizier latab dan bazar. Premie Minis ti dir zot vinn get li. Timi ti zis dir zot ki li ti bizen reflesi. Sa ti ase pou ki zot panse ki zot ti bizen ogmant valer rekonpans. Kikfwa sa fam la ti anvi vinn anbasader? Ki kone? Tansion lopozision ti finn fini aste li? Ti bizen raport sa Premie Minis e dimann li ki ti bizen fer. Ler zot ti ale Timi ti al dan ti godon kot Balram ti ete. Kouma so mari ti pas pli boukou letan lor lili, zot ti ena sakenn so lasam. Tanzantan kan li ti anvi enn ti gate Timi ti al dan godon so bonom. Me sa swar la se pa ti gate ki li ti pe rode. Li ti kone ki Balram ti bien konpran politik. Li ti pou kapav explik li ki ti pe arive. Kifer li, enn senp fam, ti finn vinn sitan enportan?
– Me to enn dimoun enportan, mo koko.
– Aret fer to zoliker ar mwa. Mo pe koz serye.
– Koze lamour pa serye?
– Ki to kwar zot’le?
– Senp Timi. Mach la sere dan nou sirkonskripsion. Zot ole gagn twa ar zot. Zot kone to popiler. Boukou dimoun pou swiv twa. To pwa dan balans vedir laviktwar. … Drol …!
– Ki zafer?
– Zot pa finn ofer twa enn tiket. Bengker to eli. Me okenn maron pa’le sed so plas. Marke garde. Si to res trankil, fer vadire to pa enterese, Premie Minis pou ofer twa enn tiket pou poze isi.
– Mo pa enterese.
– Pa trouv drol si lider lopozision vinn fer twa enn lof poz kandida.
– Me mo pa konn nanye dan politik.
– Pa fer nanye sa. Zot pa bizen dimoun ki konn kiksoz; zot bizen dimoun ki amenn vot.
Sa swar la Timi ti pas lanwit dan godon so mari. Boner lelandime gramaten li ti dir li ki so fami ek so travay ti plis enportan. Balram ti get li ar enn sourir plen ar douser, rekonesans ek admirasion.
Sapit 4
DAN DIF KI …
Ler rezilta eleksion zeneral ti tonbe Timi ti kontan ki li ti refiz tiket lopozision ki ti promet li enn minister si li ti eli. Lalit ti sere e governman sortan ti gagne par enn nene. Ti enn parlman dan balans.
Sa lane la pei ti dan pens. Resesion, enflasion, somaz. Dan koumansman lepep ti aksepte manz zot margoz me amizir lespwar amensi, enn santiman degou ek revolt ti koumans paret lor miray lavil kouma lakanpagn. Me kouma maler zame vinn tousel, lasesres ti pe trap lavi par lagorz. Dan karo, bann plant ti pe griye ar soley.
Enn gramaten pei ti travers enn sok. Gouvernman ek lopozision ti fer enn koalision. Zis enn ‘Gouvernman Linite Nasional’ ti pou kapav tir pei dan pens e donn lespwar lepep. Pou kre enn deklik, ti amann konstitision pou ogmant nonm minis e pou kre bann pos minis san portfey. Tou bann reprezantan lepep ti gagn rekonpans pou zot lespri sakrifis. Tou dimoun ti bizen travay ansam pou rekonstriksion nasional.
Depi sa zour la Timi ti realize ki politik li ti enn zafer spesial ek drol anmemtan. Kan toulede kote ti vinn get li, pa sa ki zot ti koze. Toulede kote ti rod met li dan lak, mont dadak lor so ledo. Enn sans li pa ti rant dan zot pano. Dimoun ti pe dir ‘sa politik sa’ koumadir dan politik fale pa pran nanye pou lamone kontan. Bann politisien ti kontan dir: ‘ Zame dir zame an politik.’ Pou Timi so premie kontak ar politik ti negatif net. Bizen rekonet ki Timi ti ena enn kalite ki ti vinn so defo; enn defo ki ti vinn so kalite. Kan li ti gard enn kikenn dan zwen, ti difisil fer li bliye. Li ti teti e li ti kontan ki li ti koumsa. So papa ti dir ki ti li enn ‘tetarr’, enn mari latet dir. Me Timi ti deside ki li pa ti pou sanze. Vit Balram ti realiz sa. Akoz samem li ti fer bien atansion kan li ti bizen dir li kiksoz. Apart sa Timi ti enn lakrem dan dimoun. Me kisannla ti pou kwar ki enn zour … Pli tar mo va dir zot.
Zame ti gagn sa kalite lasesres dan pei. Ravaz partou, lamizer ek soufrans partou. Olie okip travay dan karo ek dan bazar, tou dimoun ti pe rent zot nam rod dilo. Mem larivier ki ti pe nouri later Timi-Balram ti vinn mari peng. Partou-partou pios, panie ek larozwar ti pe plen ar nanye-a-fer.
Souvan se maler ki alim far dan marenwar. Pandan ki dan biro anvil ena ti pe koz enportasion aysberg, dan bann vilaz retire fam ek zom ti pe tras nouvo kismat. Dan plizier plas zot ti dekouver danpi ki dimoun lontan ti pe servi. Andire lepase ti pe vinn fer leprezan pran anmars. Zot ti al ekout vie dimoun ki ti rapel landrwa kot zot ti al sers dilo avan ki gouvernman ti met robine piblik partou. Travay lafouy ti donn ase bon rezilta. Tou dimoun, so zom kouma so fam, so zenn kouma so vie, ti mobiliz tou zot resours ek lenerzi pou donn lavi enn gran kout pous. Partou-partou ti ena bann geng travayer volonter pou fouye, sarye later ek ros, enstal lesafodaz. Tou saret, vann, kamion ti mont lor baz. Zot ti pe sarye dilo dan barik pou aroz plantasion ar lamok pou ki pa ena ditou gaspiyaz. Tou dimoun ti pe kopere e ti pe donn koudme zot prosen. Premie fwa, otan ki zot rapel, souvan se bann madam ki ti pe marse divan-divan, sirtou kan labitid ti pe kay linisiativ maskilen. E bann zom ti pe oblize swiv. Bann zom ki ti pe fer zot zeb ti pe gagn sikane par so fam kouma so zom. Maler ti pe donn nesans boner e sirtou enn lot kalite lavi.
Timi ‘si ti pe sanze. Avan sa, so relasion ar bann dimoun ti enpe diferan. So lipie pa ti lor mem nivo ki lezot. Li ti pe ed dimoun enn pake me finalman so fami ek so travay ti toultan pas avan tou. Lezot ti kouma sipor pou so lavansman malgre ki endirekteman li ti pe ed zot avanse. Lasesres la ti pe ouver lizie boukou dimoun ki avan ti pe pran tou pou lamone kontan, andire lavi ti enn fixdepozit. Andire zistwar vie Tonton Toulsi, ki ti kontan rakonte kimanier lontan-lontan dan enn pei lezander lepep ti soulev enn montagn ki ti pe mars lor zot latet e devier li anbalao, ti pe vinn vre. Amizir lalit kont move sor avanse, Timi so regar lor tou sa bann dimoun ki ti pe tir jab par lake, ti pe sanze. Avan zot ti swa bann fourniser, swa bann kliyan ar ki li ti bizen gard bon relasion akoz so travay. Aster relasion ti pe vinn pli kordial, familial, fraternel. Ti ena boukou plis konpran feminen, plis partaz, plis pran kont. Timi ti pe realize ki so travay ti enportan pa zis parski li ti pe fer so fami viv me sirtou parski li ti pe fer lavi dan so gawn bouz dan bon direksion. Sakenn ti pe nouri so ti arpan ki ti pe nouri so dimoun e anmemtan ansam zot ti pe fer kreasion avanse, koumadir zot ti pe donn Bondie enn ti koudme pou fer lavi vinn meyer. Bann dimoun ki Timi ti pe zwenn ti nepli zis enn relasion travay me ti enn nom, enn sourir, enn boude, enn laspwar, enn dezespwar, enn lalimier, enn niaz ki kasiet soley, enn ti zafer spesial, enn endividi.
Lontan kan li ti pe pas lor larout Bonnvenn, pou li sa ti enn larout kouma tou larout. Li ti pe amenn li kot li ti deside pou ale. Aster souvan li ti aret kot enn ti lakaz kot Sinndi ti pe reste. Sinndi ki ti ena anviron trant-an, ti ena boukou malsans. So mari ti gagn tiberkiloz e li ti dan enn lopital spesial kot rar dimoun sorti vivan. Li ti ena enn zanfan andikape e so fami ti rezet li parski li ti marye kont nasion. Sa zour la li ti al kot Sinndi ar enn tant rasion. Bann zafer debaz: diri, lafarinn, dilwil, disik, ek enn bout pwason sounouk. Ler li rant dan lakwizinn li santi enn loder bizar. Petrol. Sinndi so linz ti tranpe.
– Sinndi, ki to pe fer? Pa fer sa mo ser. Pa fer sa. Mazinn to zanfan.
Tro tar. Li ti fini rap zalimet. Timi trouv enn gouni, pran li lor vites anvlop Sinndi e zot ti roul anba. Li ti pran enn gran risk parski li’si ti kapav fini ansam. Erezman li ti reysi anpes enn katastrof. Li ti fer Sinndi sanz so linz, met so zanfan dan vann e olie okip so travay li ti retourn so lakaz. Li ti kone ki li pa ti gagn drwa les Sinndi tousel. De labous anplis pou nouri? Pa fer nanye. Balram, ki sa lepok la ti pe gagn boukou difikilte akoz so maladi, ti anvi proteste me li ti prefer res trankil parski Timi pa ti dan enn moud pou diskite. Me lelandime, zot ti kone zot ti bizen met tou okler. Balram ti dimann li.
– Ki to’nn desid pou fer?
– Gete Bal, to lasante pa pe permet twa okip lakaz kouma bizen ..
– Me mo ..
– Mo kone koko, to fer to bes. Me ekout ki mo ena pou dir. Nou ena enn depandans ki nou ti konstrir pou ed nou zanfan si zame zot ti bizen enn ti landrwa separe, enn ti nik to ti apel sa. Nou les Sinndi ek so zanfan res ladan. Anretour li okip twa ek nou lakaz.
– To pa pou donn li enn lapey?
– Lapey?
– Tim, esklavaz inn aboli! Sinndi, apart tou seki to donn li, bizen enn lapey. Li bizen so lindepandans mem si li viv dan to depandans. To ena enn bidze pou sa?
– Si bizen va ena.
Se koumsa ki Sinndi ek so ti garson andikape ti rant dan fami Timi-Balram. E se koumsa e pa par lien disan ki Timi ti pe grandi so lespri fami. Li ti pe koumans mazinn enn gran kominote dimoun depi Grangob ziska Bonnvenn, depi Mapou ziska Mamzelzann, depi Hamlet ziska Plato. Enn kominote dimoun ki ti kopere san perdi zot idantite; ki ti partaze san touy kreativite; ki ti avanse san kraz kor lezot. Pou sorti dan dif zot ti envant enn lot manier viv.
Transformasion pa ti ena zis dan tir dilo, dan okip karo e dan vann marsandiz. Dan ranz lakaz, dan fer meb, dan okip zanfan, partou enn lot kalite fer ti pe ranplas ansien.
Me pa tou dimoun ki ti kontan. Bann piper politisien ti koumans kriye parski zot ti santi ki zot pie douri ti dan dif. Dimoun pa ti pe bizen zot pou sey gagn enn ti bout ar misie la. Bien vit bann politisie ‘si ti koumans santi toufann pe vini. Li pa bon sa! Sa koze lindepandans la ti pe vinn danzere. Pa kapav toler nesans enn sosiete paralel. Pa gagn drwa ras lerb anba lipie leta. Sa pou amenn anarsi. Gouvernman linite nasional ti bizen anpes bann aktivite antipatriotik.
Premie dabor bann responsab politik ti al get bann latet dan sa nouvo mouvman sosial ki ti pe atir dimoun. Ti konsey zot fer atansion. Boukou zafer ilegal ti pe traverse. Ti pe tir dilo dan danpi san pey drwa-dilo; ti pe fouy nouvo danpi san permi fouy-danpi; ti pe sarye marsandiz san laysenns transporter; ti pe plas marsandiz dan bazar san pas par arkanter; ti pe konstrir san pey tax konstriksion … Sanepepasekontinie! Lapolis pou ramas zot. Apre konsey ti ena menas e bien vit represion ti koumanse.
Enn tanto Timi ti retourn lakaz tris, fatige ek dekouraze. Dan enn lazourne li ti finn gagn trwa kontravansion. Andire lapolis ti gagn lord rod lipou poul ar zot. Sa swar la televizion ti fer enn gran reportaz lor travay dan parlman. Premie Minis, Vispremie Minis, tou Minis ek depite ti koz enn sel koze. Enn mouvman sibversif, finanse par enn pei ennmi demokrasi, ki ena lien ar mafia ladrog ti pe rod ranvers gouvernman lezitim eli par lepep admirab. Akoz sa ti oblize met leta dirzans.
Mem swar lapolis ti aret bann dirizan mouvman sibversif. Timi ti parmi. Me pa ti gard zot lontan dan prizon. Lelandime ti larg zot tou lor kosion. Lapolis ti pe kontinie so lanket. Anverite zame kees la ti pas lakour.
Sapit 5
DAPRE LORD
Pou kraz net latet anarsi gouvernman ti desid pran kontrol danpi, karo, transpor, lantre bazar, tou. Minis ek depite ti met zot dimoun partou, dimoun onet, dimoun konfians. Samem dan sazes popiler ti apel protez montagn. Si sak zako protez so montagn, montagn ek so zako pou toultan dan bien. Tou bizen mars dapre lord. Alantour danpi ti sele. Ti bizen pas spesial pou rantre. Dilo ti pas par konter pou ki konsomater peye dapre konsomasion. Dapre kontra travay, kontroler laponp ek konter ti travay depi nev-er ziska kat-rer e zot ler dezene ti ant midi ek e-ner. Bien sir si kouran ti koupe pa ti pou ena dilo. Ti apel sa somaz forse.
Malgre lasesres dimoun ti koumans gagn fri, legim ek laviann fre dan bazar. Me ler ti ferm bann sibversif danzere, robine ti referme. Apre kan gouvernman ti desid pou pran prodiksion dan so lame bann konsomater ti rekoumans gagn lespwar. Pa bliye ki ti ena enn program e-ner tan dan televizion pou inogir nouvo proze prodiksion alimanter. Premie Minis ek Vispremie Minis ti fer zoli diskour lor modernite. Prezidan ti pez bouton pou demar laponp. Bann mazoret ti fer enn spektak maryonet.
Pandan premie semenn prodiksion ti pe move karote. Kominike ti dir ki piblik ti bizen ena pasians parski li ti normal ki ti bizen enn ti peryod rodaz. Apre, tou ti pou vinn korek. Bann planter ti enpe aryere. Zot pa ti konn sejoul. Zot ti rod dilo boner gramaten avan soley leve. Be biro dilo ti ouver ne-ver, plito di-zer. Ti bizen donn letan kontroler kas so palto. Planter ti rod dilo tanto ler soley pe al trap lorizon. Sa li pa ti korek. Zot ti bizen mazinn drwa travayer. Pa ti ena overtaym pou fer lekonomi, evit gaspiyaz. Biro dilo ti ferme kat-rer, plito trwa-zer, parski bizen omwen e-ner tan pou ferm kont. Planter ti bizen enpe pli rezonab.
Dan karo, dan bazar, partou mem zafer. Dimoun pa ti rezonab. Zot pa ti konn sejoul. Enn ti lagazet rezional ti ekrir enn ti editoryal pou dir ki finans ki ti pe depanse pou kontrol irigasion, prodiksion ek distribision ti pe kout san fwa plis ki lamone ki ti pe rantre. Premie Minis ek Vispremie Minis ti bien ankoler. Zot ti plen ar mantalite boutikie ki nek kont ti sou, ti kas. Gouvernman ti pe moderniz pei, pe kre nouvo enfrastriktir – Dilo Otorite, Transpor Otorite, Bazar Otorite etc. etc. – pe kre travay pou somer ki grasa vizion gouvernman nepli bizen brile dan soley. Pa ti kapav pemet bann ensten peizan aryere blok lamars eroik ver devlopman, modernite ek dinite.
Apre arestasion Timi, ti ena enn ti peryod flotman ki li dan mouvman kominoter, ki li dan travay fami Timi-Balram. Me mari vit sitiasion ti sanze. Pa parski Timi ek so bann koleg ti bann ero ki zame ti kil parad me parski lapli ti rekoumans tonbe. Bann rezervwar ek nap souteren ti angorze ar dilo. Sannkoutla ti ena tro me sa enn lot zistwar. Mem peryod, grasa bann envestiser etranze ki ti vinn enstal zot lantrepriz dan pei parski tax ti tro ot kot zot e sirtou parski dan nou pei ti ena lalwa spesial pou permet envestiser pey travayer dipin-diber – ena ti apel sa tipwa napa kwi, diber margarinn. Akoz somaz ti pe kraz nam dimoun, pez nene bwar dilwil, dimoun ti pe pran travay dan lizinn ki zotmem ti apel zonn soufrans. Anplis bann lagazet ki ti ranpli ar nouvel lor represion kont mouvman kominoter ti pe sanz zot priyorite. Prosesis modernizasion ti fer progre teknolozik rant dan prodiksion lagazet. Ofset ek foto kouler ti pe dominn lapres e bann ti lagazet rezional ti pe disparet enn par enn. Bann lagazet gran tiraz ti pe tret problem sosial kouma bann ti fediver e bien vit inisiativ popiler ti al fonn dan royom bliye, pa pran kont. Zistwar skandal, foto fam touni, zafer drol ek sansasionel ti vinn meni kotidien. Gouvernman Linite Nasional ti ena so prop bondie pou protez li. Li ti reysi fer linite otour lamone.
Sapit 6
SINKANT-AN
Pou so laniverser sinkant-an Timi ti desid pou prepar enn bon dine pou so fami e li ti dimann tou so zanfan prezan. Tamby ki ti fini so letid e ki ti pe viv ar Celine dan enn flat anvil ti promet so mama ki li pou vini ar so kopinn. Toulede ti pe travay pou enn firm kontab. Drol sa! So garson frel-frel ki ti deteste matematik, ki ti kontan desen ek lamizik, ti fini par vinn enn fwet dan manejment. Timi ti oblize aksepte ki lavi pa swiv okenn reset. Samy ti res lebra drwat so mama ek so papa. Li ti ena enn bon nene pou biznes e Timi pa ti per les tou dan so lame. Ramou li, li pa ti sanze. Li ti gagn enn ti travay dan laboutik Misie Ibrahim. Timi ti soupsone ki se Aisha Bibi, tifi Misie Ibrahim, ki ti pe fer travay laboutik vinn enteresan. Ramba ti satisfe ar so ti job klerikal dan gouvernman. So anbision ti extra sinp. Li ti pou marye enn garson so nasion, fer zanfan so nasion e gard koutim so nasion. Kamla ki ti kit lekol pou al travay dan lizinn ti finn montre kler so oryantasion. Li ti pe viv ar Celimène, enn fam vinnsink-an. Li ti dir so mama si Celimène envite li pou vini, sinon ‘get ladan’. Timi apre ki li ti finn koz ar Balram, ti desid pou envit koup Celimène-Kamla.
Swar so laniverser, pou premie fwa apre bien lontan, Timi ek Balram ti reysi regroup tou zot zanfan otour zot. Timi ti prepar tou manze ki so fami ti kontan manze. Li ti donn Sinndi konze. Li ti anvi kwi tou limem. Ti ena chapati ar lafarinn konple pou so bonom; ti ena manze vezetaryen pou Kamla ek Celimène; ti ena rason, kari pwason, sakremanga ek aplon-payason. Ti ena labier pou Tamby, wiski pou Samy, diven pou Celine, Celimène ek Kamla. Ramou ti deside ki li pa pou tous enn gout lalkol zis ka li mor; Ramba ti kont fam bwar lalkol; Balram ti pran zis enn ti wiski. Timi sa swar li ti desid pou bwar enn ver divin. Normalman li pa bwar me pou sa swar la enpe diven pa ti detro.
Apre dine li ti dimann so fami ekout li.
– Mo finn desid pou retourn lekol. Pa get mwa gro-gro lizie. Mo pa fol. Balram kone ki mo plan. Seswar mo ole ki mo bann zanfan okouran. Tamby so letid finn fini; zot tou pe travay; Samy pe diriz nou lantrepriz kouma enn sef. Mo pa ti kapav kontinie lekol apre katriyem. Apart sign mo nom mo pa konn gran soz dan zafer lir-ekrir. Mo anvi konn plis. Mo pou ed Samy dan travay, Sinndi dan lakaz; mo pou okip mo bonom. Me plis enportan mo’le konn lir, ekrir, lir gran liv ek lagazet.
– To pa pe rod fer politik twa? Kamla dir ti li pou sikann li.
– Kikfwa.
– To pa ti dir ki to deteste politik ek politisien? Tamby ti dimann li.
– Mwa? Zame! Enn lot Timi. Pa mwa.
– Ma, twa ki pe koze ousa divin? Ramba ti komante.
– Non, Ramba, mwa sa, Timi, madam marye Balram. To mama. Ena boukou kiksoz mo pa kone, mo pa konpran. Me enn zafer mo sir. Mo pa pou res deryer midi.
Samy ki ti kontan manz so krann ti dir: “Ma, kan to vinn Premie Minis, kapav gagn enn travay sofer ar twa?”
– Rod sikann ar mwa. Taler mo tourn to zorey.
Sa swar la Timi ti al pas lanwit dan godon so mari.
Sapit 7
TIMI ZELEV
Balram ti enn bon profeser. Li ti dir ki premie tes se ki Timi ti bizen ekrir enn ti ese lor limem dan anviron san senkant mo. Pandan preske enn-an samem ti so obzektif. Toulezour li ti fer trwa-zer tan pratik lir ek ekrir. So bann zanfan ti fer ferm. Zot ti aste liv pou ed li aprann; zot ti pe pran konsey ar zot bann konesans, kontak ek kamarad pou ed zot mama ki ti pe fer enn progre rapid. Eple-eple li ti pe kapav lir bann ti lartik kourt dan lagazet. Enn zour Balram ti dir li ki ti finn ariv ler pou li ekrir so ti ese san sinkant mo anviron lor limem. Li ti donn li enn zourne net pou fer sa. Ler li ti fini so ese Balram ti fer detrwa ti koreksion e ti dir li rekopie li, garde. Samem so premie sertifika.
“Mo apel Timi. Mo misie marye apel Balram. Mo ena sinkante-enn-an e Balram ena swasanntrwa-zan. Nou ena sink zanfan. Pli gran apel Tamby. Li enn manejer e li ek so kopinn Celine travay dan biro. Zot res anvil. Mo deziem zanfan li apel Samy. Li li ed mwa ek so papa fer nou roulman marse. Mo trwaziem garson li diferan. Mo sagren li. Li tro dous. Mo per li pas mizer dan lavi. Mo katriyem zanfan li enn tifi. Nou premie tifi. Li li travay dan gouvernman. Li bien relizie. Li apel Ramba. Nou dernie tifi li, li enn felonn. So papa dir li latet dir kouma mwa. Kamla se so nom. Li travay dan lizinn. Li ek Celimène viv ansam. Li pa kontan garson.
Mo pe aprann lir ek ekrir parski sa de kiksoz la zot enportan pou viv dan lemonn modern. Mo pou ankouraz bann fam fer kouma mwa. Tou seki mo pe aprann mo pe partaz ar Sinndi. Apre nou pou al montre bann lezot madam fer parey.
Mo ena boukou lasans. Mo bonom ek mo bann zanfan kontan mwa. Zot donn mwa kouraz. Mo dimann Bondie beni zot.”
Septam 1976
Enn-an pli tar li ti al konpoz lekzame ansam ar bann zanfan douz-an. Lagazet ti mem met enn lartik lor li. “Granmer ek ti zanfan konpoz lekzame ansam.” Li ti gagn bon rezilta.
Li ti kontinie fer zefor ziska ki li ti kapav lir lagazet, liv serye e avoy ti lartik dan lagazet. Enn zour li ti mem resevwar enn chek mil roupi pou enn lartik ki ti gagn enn ti pri. Bann lekter lagazet la ti vote.
Literesi ti donn Timi enn pli gran konfians dan limem. Li ti santi ki so lorizon ti pe elarzi. Boukou kiksoz ki ti flou ti pe vinn pli kler. Li ti realize ki zis entwision pa ti ase. Dan tou zafer ti bizen osi letid, konesans ek obzervasion. So bann erer lepase ti fer li onte.
Enn swar li ti pe asize trankil divan so latab travay, lizie fixe dan vid. Balram ti kone ki so fam ti an reflexion e dousman li ti apros li, poz so lame lor so latet. Lerla enn ti sourir mosad ti ekler so lalev.
– Ki pe fatig twa gate?
– Sans to’nn rant dan mo lavi. Ki mo ti pou ete san twa?
– Diferan me touzour spesial. To kone ki to anvi fer aster?
– Sey ed bann fam … sey ouver zot lizie …
– Ouver lizie zom ‘si. Kikfwa zom pli bizen to koudme. To pe pans pou fer politik? … Fer seki to leker dir twa fer.
Timi pa ti reponn. Me Balram ti kone ki so fam pa ti pou res anplas. Lenerzi ki ti pous li pou pran lantrepriz familial dan so lame, laflam ki ti enspir dimoun par santenn kan ti bizen mat ar dekourazman, lamour ki ti tini so fami ansam malgre ki ti ena boukou konfli, pa ti diminie. Li ti get so fam ar boukou lamour, ar boukou fierte, ar rekonesans ki ti ena enn plas pou li dan sa gran leker la.
Li ti kit so fam dan so reflexion, ti al dan so godon. Dan lanwit, kouma enn zwazo so nam ti anvole dan somey.
AK 2
Sapit 8
KONPRAN FEMININ
Kan li ti pli zenn so bann premie kontak ar politisien ti negatif. Li ti degoute ar zot me amizir li ti grandi dan so lespri li ti realize ki li ‘si li ti fer erer. Dimoun bizen letan pou sanze. Enn petal rouz lor pie flanbwayan pa amenn banane. Enn mouvman spontane bien vit li vinn petar fizet.
Li ti bizen aksepte ki pei ti bien sanze; lavi ti vinn plis modern. Me sa kalite devlopman la li ti pe fer lor latet fam. Fam ti res deryer midi. Violans domestik, arselman sexiel, konportman bitor kont travayer sexiel, lepidemi SIDA ti pe kontinie fer ravaz malgre ki ti ena plis rises dan pei. Ti ena enn devlopman maskilen singilie. Me pa zis fam ki ti pe dir sa. Dan pei ti ena enn nouvo parti, bien zenn me ar bann lide nef. Bann zenn dirizan la ti pe gagn kouraz dir seki lezot ti pe kasiet dan fon tirwar. Timi ti anvi zwenn zot. Premie lokazion ki li ti gagne, li ti pran kontak. Trwa dirizan sa parti la ti vinn anim enn renion dan Kotez. Ti ena de zennom ek enn zennfi. Timi ti bien apresie zot koze e apre renion li ti al ver zot pou envit zot vinn bwar dite kot li. Dinesh, Pierre ek Magali ti aksepte toutswit.
Sa trwa zenn la zot ti diferan. Dinesh ti enn dokter pourtan me li pa ti met dan zar. Limem ki ti apel Timi tantinn e sa nom la ki ti revini ti pou reste sannfwala. Pierre ek Magali okoumansman ti apel Timi madam me lor vites zot ti adopte Tantinn Timi. Pierre ti enn artis-poet e Magali ti enn sosiolog ki ti pe fer enn travay extra pou ed bann travayer sexiel regroupe, organize pou protez zotmem kont maladi, dominer ek violans.
Lablag ti bien bon e letan ti pe pase. San dimann zot nanye Sinndi ti prepar enn ti manze ki li ti met divan zot. Enn ti manze senp ki ti ena enn bon gou ospitalite.
Timi ti fini pran desizion pou rant dan DSD (Devlopman San Dominer) e pou koumans fer travay dan rezion Kotez. Sa swar la, premie fwa depi lamor Balram, Timi ti dormi enn somey profon.
Okoumansman li pa ti fasil. Dimoun ti per. Zot ti rapel ki ti arive dernie fwa ki Timi ti organiz enn mouvman. Timi ti adopte enn nouvo manier travay. Li ti rapel so prop experyans ler li ti chombo bien lir ek ekrir, kouma li ti gagn konfians dan limem, kouma so vizion ti grandi anlarzer ek anprofonder. Montre dimoun, sirtou bann fam, lir ek ekrir ti vinn so premie pa. Samem ti pou soubasman pou konstrir nouvo dimoun. San sa, zame dimoun ti pou vinn endepandan. Kouma li ti fini larg lame Sinndi, sa madam la ti pe kapav, kan li ti lib, donn li enn ti koudme. Dousma-dousma lekip ti pe grandi. Timi ti reysi form enn group moniter ki, sakenn so kote, ti fer so prop lekol literesi, parfwa dan lazoune e parfwa dan tanto selon dimoun zot lib ousa non. Bann lezot vilaz ti koumans swiv. Mouvman literesi ti fer so sime e pou soutenir zefor ti koumans vinn neseser pibliy materyel pou dimoun lir. Akoz samem, paralel ar literesi enn kouran literer ti pe devlope. Ti zistwar, poem, ti pies teat ti koumans paret dan bann ti piblikasion ki ti pe vande kouma gato so-so.
Lekritir ti pe donn dimoun dinite ek konfians dan zotmem. Sa lepok la Timi ti santi nesesite enn asosiasion pou okip problem bann fam me ti bizen fer atansion pa antagoniz zom. Kouma Balram ti deza dir li, zom ‘si ti bizen koudme pou trouv lalimier parski zot nek ti pe imit seki zot paran ti finn fer divan zot kan zot ti zanfan. Nouvo konportman se enn nouvo manier viv ki zom ek fam ti bizen aprann ansam. Lavi, manier li deroule, ti sou komannman lozik afrwa, rezonnman maskilen singilie. Ti bizen devlop so kontrer-konplemanter: konpran feminen, feminen pliryel. Akoz sa Magali ti pe anim enn organizasion paralel ar Devlopman San Dominer (DSD) ki ti apel Mouvman Konpran Feminen (MKF). Timi ti ouver enn brans dan Kotez apre ki li ti finn swiv enn staz dan lekol MKF anvil.
Enn swar kan li pa ti pe gagn somey malgre ki li ti finn pran enn ver dile so ki normalman ti fer li tom sek, enn lide extra koumadir tom depi lesiel. Li ti kontan ekrir ti poem ek ti skech komik. Kifer ar led so bann kamarad zot pa ti koumans fer lamizik ek teat? Kifer pa ti koumans ar enn ti komedi mizikal ki ti kapav servi pou fer azit-prop? Li ti desid pou ekrir enn ti spektak pou montre ki vre devlopman li posib selman si konpran feminen vinn soubasman nouvo kiltir e li ti desid pou apel li “Nouvo Zom”. Li ti dimann Pierre zet enn koudey. Pierre ti fer boukou plis ki zis zet enn koudey. Li ti retravay tex la e apre li ti al get so kopen Ernest ki ti enn gran mizisien profesionel ki ti toultan mari bizi. Me kan Pierre ti explik li ki Timi ti pe rod fer, li ti desid pou donn Tantinn Timi enn bon koudme. Li pa ti zis konpoz enn ti melodi pou sak sante. Li ti okip so laranzman e ti met so lakonpagnman lor latres pou ki spektak kapav vinn mobil. Santer ti sant layv me lakonpagnman ti lor plebak. Enn metod extra pratik. Dan landrwa retire enn rajo-kaset ti sifizan pou ki spektak deroule.
Mem si nouvo mouvman kiltirel ti ankor bien marzinal, li ti rant enpe partou kot bann tipti group ti pe forme pou donn leson literesi, ankouraz kreasion literer e fer konpran feminen rant dan latet dimoun. Seki bon se ki li pa ti enn lamod ki anflame enn kou kouma lapoud petar e vit refrwadi dan lendiferans.
Dinesh ti montre boukou lentere dan travay Timi. Kan sa de la ti zwenn maskilen ek feminen, lar ek siyans ti vinn pil-fas, yinn-yang ti anekilib. Se Dinesh ki ti ankouraz Timi met enpe pli pwa lor so travay politik e Tantinn Timi, kouma li ti apel li toultan, ti permet li dekouver enn lot fason fer politik kot travay kiltirel pistonn travay politik.
“Nouvo Zom” ti vinn enn mwayen efikas pou pas mesaz. Li ti osi deklans enn nouvo lelan dan kreasion. Enn pake ti group kiltirel ti lev latet. Pa tou ti bon me ti ena ki ti bien bon parski zot ti konn marye politik ar estetik. Enn ladan ti apel ‘Fangouren’. Zot lamizik ek parol ti telman bon ki zot ti gagn kontra pou zwe dan boukou pei deor e zot kaset ek CD ti pe kas pake lor itparad mondial. Lemonn lamizik, literatir ek spektak ti pas par enn veritab revolision.
Travay politik ti boukou pli lan. Me ti ena enn evennman ki ti montre klerman ki DSD ti ena dan so vant enn gran potansiel pou lavenir.
Sapit 9
TANTINN TIMI LEMER
Ramou ti desid pou kit so lakaz al res dan enn lasam lwe pre kot laboutik Misie Ibrahim. So pretex se ki li ti pe koumans travay bien boner e li ti pe fini bien tar parski Misie Ibrahim ki ti ena enn pake biznes pou okipe ti dimann li pran sarz laboutik la. Sa pa ti totalman fos. Ramou mem si li ti ena enn personalite feb-feb, ti les li enflianse, li ti enn ardwerker. Travay zame ti fer li per. Me Timi ti soupsonn enn lot rezon.
Enn zour Sinndi, ki ti al sant vilaz Kotez pou fer komision, ti retourne ar enn figir ki ti finn trouv mirak. Li pa ti’le kwar so lizie. Li ti trouv delwen Ramou ar enn fez, bone ki zom Mizilman mete kan zot al moske, lor so latet. Kikfwa li ti mal gete? Kikfwa pa ti li sa?
Li ti bien trouve. Ramou ti vinn Mizilman. So nom aster ti Raman. Enn Dimans tanto – enn fwa par mwa Timi ti envit tou so zanfan ek zot konzwen – li ti anons so maryaz e ti envit so fami vinn nika.
Timi pa ti soke. Li ti pe atann ki sa arive. Tou manier Ramou tousel gagn drwa swazir ki li anvi devini. Enn sel lavwa ti proteste ar boukou fermte ki ti pli pros ar isteri. Ramba pa ti dakor ditou. Li ti al ferm limem dan so lasam e ti refiz dir orevwar so frer ler li ti pe ale.
Ramba depi ki li ti tom amoure ar Mukesh, enn fonksioner kouma limem, ti vinn extra relizie ek konvansionel. Okoumansman Timi ti panse ki sa ti pou pase kouma enn lamod me okontrer, amizir letan pase li ti pe vinn pir. Li pa ti dakor ar oryantasion politik so mama parski li ti bizen soutenir parti Premie Minis ki ti pe fer tou pou prezerv kiltir ansestral. Li ti pe toultan kritik Tamby ki dapre li ti pe viv dan pese. Lor Kamla li ti prefer fer koumadir li pa ekziste. Pou Ramba, Kamla so oryantasion sexiel ti jabolik, enn moniman perversion. Dan entolerans Ramba pa ti ena so segon.Timi ti rod fer li konpran me abba.
– So drwa sa, Ramba.
– So drwa? Kifer tifi la pa vinn kouma nou? Kifer mo frer bizen vinn kouma zot?
Tou dimoun apart Ramba ti al nika. Timi ti bizen explike ki so tifi ti endispoze. Samem lane la Celine ek Tamby ti gagn zot premie zanfan. Zot ti apel li Timinn.
Malgre ki zot ti enn ti parti DSD ti fer enn bon performans dan eleksion minisipal. Bann vilaz tout otour Hamlet, Lermitaz ek Kotez ti regroupe pou form enn minispalite ki ti apel Grangob-Bonnvenn e dan sa rezion la Timi ti bien popiler. Dimoun ti apel li Tantinn Timi. Dimoun ti ankor rapel ‘lepok danpi’; zot ti osi konn spektak ‘Nouvo Zom’. Bann fam ti ena boukou sinpati pou mouvman ‘Konpran Feminin’. Malgre ti ena de parti bien etabli, ki ti ena depite dan parlman, grasa proporsionel DSD ti gagn sis siez dan konsey minisipal. Timi ti parmi bann eli. Ar so sis konseye – kat ladan ti fam – DSD ki ti pou deside kisannla ti pou diriz konsey ek kisannla ti pou vinn lemer. Toutswit apre eleksion bann negasiasion ti koumanse. Kouma DSD pa ti fer osi bien dan lezot rezion, Minispalite Grangob-Bonnvenn ti vinn port-drapo DSD. Lavey eleksion lemer, ti ena enn renion kot Timi pou deside ki pozision parti ti pou bizen pran, ki taktik pou adopte. Pa ti reysi trouv enn lalign kler. Dinesh ti propoze ki donn Timi kartblans pou fer seki bizen.
Dan premie renion konsey ti ena enn latmosfer tansion telman epe ki ti kapav trans li kouma fromaz kraft. Li ti kler ki de parti prensipal dan pei pa ti reysi trouv enn diil akseptab pou toulede. Si DSD ti aksepte pou abstenir, prinsipal parti lopozision ti pou kapav pran kontrol me Timi ki pa ti bliye movetour ki zot ti zwe li lepok ‘danpi’, ti refiz abstenir lor enn mosion pou ki lider groupman lopozision pran mera. DSD ti pou vot kont. Konsey ti dan balans. Antou ti ena dis fam konseye: kat DSD, trwa groupman gouvernman ek trwa groupman lopozision. Dan koulwar Timi ti koumans fer kannvasing pou ki enn fam vinn lemer. Bann lezot fam pa ti ena kouraz afront zot lider me zot sinpati ti pou Timi. Deza ti ena parmi bann zenn konseye zom detrwa ki ti pou aksepte enn lalians ar lekip Timi e travay sou so lidersip si bann letamazor parti ti tom dakor. Apre plizier tantativ pou sorti dan lenpas, Timi ti propoz enn azournman konsey pandan enn-er tan. Li ti dimann enn renion tou ban konseye dan lakel li ti propoz kreasion enn groupman administratif sou so lidersip avek partaz bann responsabilite ar bann diferan parti. Sa ti sel solision pou sorti dan take. Bann lider groupman ti telefonn bann lider nasional. Finalman ti desid pou soutenir eleksion Timi kouma lemer e kre enn lekip administratif. Se koumsa ki Timi ti demar so karyer politik. Pandan trwa-zan li ti tini gouvernay kouma enn vre kapitenn ziska ki sibversion koumanse.
Pa kapav dir ti ena devlopman materyel spektakiler. Me seki sir, moud ti sanze. Premie fwa enn fam ti vinn lemer. Premie fwa ti pe swazir bann responsab dapre zot konpetans san gete dan ki group zot ti ete. Anplis administrasion ti ena enn lot vizaz. Tantinn Timi, kouma tou dimoun ti pe apel li, ti vinn enn senbol lavi ofeminen-pliryel. Bann sef departman anzeneral ti pe fer zefor pou ki staf fonksionn korek-korek; bann sitwayenn ek sitwayen ti pe kominik ar plis fasilite ar bann administrater; ti ena enn motivasion pou amelior nivo izienn.
Me ti ena de problem ki ti souvan anpes Timi dormi: marsan anbilan ek skwater.
Toultan ti ena marsan anbilan. Sa ti bann ti komersan ki dimoun ti apel kolporter ki ti bien souvan sarye zot marsandiz lor bisiklet ousa motosiklet e zot ti al ver zot kliyan dan bann rezion retire kot pa ti ena laboutik ousa magazen. Zot ti enn mayon enportan dan rezo distribision ek konsomasion. Zot ti kone kouma fer biznes marse, ar kisannla kapav donn kredi, ki lartik brodri ousa koutir kapav aste pou revande anvil. Ti ena osi ennde malonet ki ti osi kaser ki ti met lame dan lagorz dimoun ki ti dan pens me zot ti enn minorite. Timi rapel bien ki li’si ti enn kolporter lepok li ti pe sirkile dan so vann.
Me kolportar ki ti pe fer tranzaksion dan rezion minispalite Grangob-Bonnvenn ti enn lot kalite. Ni gouvernman santral, ni bann administrasion presedan ti reysi met lord dan sa domenn la. Piblik ti pe plengne, komersan ki ti pe pey tax e ki ti ena bel fre pou roul biznes ti pe dimann lotorite azir me dan vid. Timi ti deside pou met lord dan so prop manier san servi britalite.
Bann nouvo kolporter pa ti anbilan ditou. Anverite zot ti bann brakonie komers. Dan sant lavil ek gran vilaz zot ti konstrir zot letal e la zot ti pe vann zot marsandiz. Li vre ki konsomater ti pe gagn toutsort kalite marsandiz bomarse lor trotwar me sirkilasion ti pe vinn extra difisil, sekirite ti vinn enposib parski bann pikpoket, taker (voler ki ras sak sove) ti pe fer zot fraka. Anplis bann obsede sexiel ek roder bout ti pe profit lokazion pou pas lame ar fam ek tifi. Me pli grav ki tou, Timi ti gagn kab ki bann brakonie komers ti pe vann ladrog e marsandiz koken.
Dabor li ti al rann zot vizit dan diferan landrwa kot zot ti pe opere. Normal zot ti plengne ki lapolis ti pe arsel zot e obliz zot pey enn tay si zot ti ole kontinie travay. Timi ti kone ki serten polisie ti pe abize e li ti raport sa Komiser. Li ti fer enn pake tipti renion ar bann kolporter la. Parmi ti ena dimoun ki li ti kone. Rajesh par egzanp ti dir li antout konfidans ki zot ti pe pey enn drwa operasion.
– Ki drwa Rajesh? Ar kisannla?
– Pa dir mwa ou pa kone, Tantinn.
– Non, mo pa kone.
– Sa enn long zistwar sa.
Ti ena enn mouvman soumaren ki ti apel Lougarou e so sef ti apel Paren ki ti kontrol baz la net. Me lor so latet ti ena Bos ki so kote ti ena kontak privilezie ar Barrka Saheb, enn gran koko politik enn kote ek Mafia Enternasional lot kote.
– Pa rod sikann Tantinn. Zot for. Ena lamor ladan.
Ler Timi rod met enn lord dan problem skwater li kogn ar mem siko. Mem organizasion malfeter ti kontrol lespas la e seki ti fer Timi gagn sok se ki pouvwar politik santral ti okouran me ti pe fer sanblan pa konn nanye parski malfeter ti pe finans eleksion e fourni politisien gro lebra. Sistem kapitalis, organizasion malfeter, pouvwar politik santral ek konpran maskilen ti fer zot sent-alians.
Timi ti pran randevou ar Premie Minis e ti dimann pou zwenn li tousel dan so biro. Ler li ti rant dan biro la li ti trouv bann latet ki li pa ti anvi zwenn. Andire zot ti kone ki li ti vinn fer. Dimoun ki li ti vini pou denonse ti la akote sef politik leta.
Apartir sa moman la persekision ti koumanse: telefonn nwizans, let anomim, menasdemor, grafiti endesan lor miray ek sime, menas lor so fami, Tamby ti perdi plas, Samy ti perdi latab dan bazar. Anplis gouvernman santral ti koumans blok bann proze minispalite. E kouma pei ti fini rant dan lozik nouvo eleksion minisipal Timi ti santi ki leto ti pe sere. Enn zour enn konseye groupman gouvernmantal ti vinn ar enn mosiondeblam kont zestion Madam Lemer. Groupman lopozision ti segonn mosion la. San gran deba mosion la ti pase. Legalman Timi ti kapav kontinie res Lemer ziska eleksion me so konviksion moral ti pe pens so nam. Pa pou lontan!
Enn zour ler li ti pe fer fouting dan tanto enn tapaz fren ek grensman kaotsou lor asfalt ti fer li soke, fer so leker bat fol. Trwa zom ankagoul ti antour li. So figir ti koumans anflame. Lasid.
Sapit 10
REAKSION
Nouvel latanta lor Tatinn Timi ti fane atraver pei kouma dife lor montagn kan labriz pe soufle. Senpati pou viktim ek degou pou bann kriminel ki ti proteze par pouvwar politik ti soulev enn popilasion ki ti pe dormi dan lendiferans. Tro! Zot ti finn depas kad.
Enn kou boul ti devire. Pa Timi ki ti bizen demisione. Popilasion ti pe dimann bann adverser Timi demisione. Pandan ki li ti dan lopital dan inntennsivker, touleswar ti ena bann veye ar labouzi partou dan pei. Toulezour ti ena lapriyer dan legliz, kovil, manndil, pagod ek moske. Gouvernman ti pe tir kominike lor kominike pou dir ki lapolis ti pre pou may bann kriminel. Me dan lespri popilasion, gouvernman ek lopozision ti toulede konplis.
Ler Timi repran konesans li ti dimann pou get so zanfan ek tizanfan dabor. Kan li ti koumans resevwar vizit, Dinesh, Pierre ek Magali ti vinn get li dan lopital e li ti fer zot par so lentansion. Li ti deside pou kontinie so konba si zot ti dakor pou soutenir li.
Tou bann obzervater politik ti kone ki pei ti pe al ver enn sanzman spektakiler parski Timi ti vinn, malgre li, enn eroinn nasional ki ti pe atir gran-gran lafoul ki ti pe ekout li koumadir li ti enn ‘anvwayededie’. Ar pratik Timi ti vinn enn gran orater ki ti konn evit grosierte maskilen dan diskour politik, enn zafer ki boukou militan politik fam pa ti konpran parski zot ti kwar ki emansipasion li ti vedir ki fam ti bizen adopte konportman zom.
Sapit 11
FAMI, PARTI, PEI
Koumadir parfwa maler neseser pou fer moter lavi pran amars e tras nouvo depar. Parey kouma lasesres ti fer dimoun envant lizour dan lepok ‘danpi’, latanta kont Timi enn sel kou ti deblok sitiasion politik. Me plis enportan pou Timi se so lefe lor so fami. Bann ti biz-biz ti fonn kouma glason dan soley. Pa zis Ramba ti rekoumans koz ar Ramou, li ti koumans devlop enn afeksion pou Aisha Bibi. Fami Misie Ibrahim net ti solider malgre ki Misie Ibrahim ti enn partizan parti Premie Minis.
Lot kote firm ki ti met Tamby deor sou presion politik pa ti zis repran li me ti osi donn li enn promosion. Administrasion Bazar Santral ti propoz Samy pou rann li so latab. Samy ti refize parski li ti fini pourswiv zot pou domaz. Anplis, debrouyar kouma li ti ete, li ti fini fer enn lot plan: ouver enn laboutik manze fre akote bazar kot so kliyan ti pou gagn pwason, laviann ek legim fre toulezour. Anplis ti pou ena fler sezon. Li ti sir ki so travay ti pou marse parski li ti konn okip so kliyan ki pa ti pou les li tonbe.
Zour Timi so laniverser swasant an Samy ti donn so mama enn gran bouke fler sezon ki Timi ti desid pou al met lor tom Balram. Samy ti amenn li simitier. Ar so prop lame Timi ti ras detrwa ti lerb, lav tom la, aroz later kot ti plant fler e lor latet so bonom li ti poz gro bouke ki so garson ti donn li.
– Ma, ki to pou fer si papa nek lev enn kou?
– Pov Balram, li pou gagn sok ler li trouv mo figir.
– Li pou trouv enn gran madam.
Sa swar la bann zanfan ti fer enn fet pou Timi. So fami ti bien grandi. So fami politik ‘si. Li ti profit ti peryod akalmi pou zwe ar so de ti zanfan, Timinn ek Omar, ti garson Aisha Bibi ek Raman.
Me anvi pa anvi, konversasion ti lor politik. DSD ti fer enn alians ar enn mouvman ekolozik e ansam zot ti sir pou ranport enn mazorite konfortab dan eleksion zeneral parey kouma zot ti balye karo dan eleksion minisipal. Timi ti repran direksion Minispalite Grangob-Bonnvenn e Dinesh ti dimann li poz kandida pou eleksion zeneral. Timi ti aksepte akondision pa dimann li vinn minis. Li ti koumans enn travay antan ki lemer ki li ti ole fini.
– Tantinn Timi, nou va get sa kan so ler vini.
– Non Dinesh. Mo pou aksepte fer seki mo kone mo kapav fer. Pa dimann mwa plis.
– Pa fasil ar twa, Tantinn. Tou dimoun lager pou vinn minis. Twa, donn twa enn minister lor plato, to refize. Ki kalite!
Timi ti panse ki dan so rezion kot sekter agrikiltir ti bien enportan ti kapav amenn devlopman enn lot manier. Lexperyans ki li ti gagne lepok ‘danpi’ ti ouver so lizie lor danze rod fer tou parey ousa rod fer partou parey. Li ti konn so dimoun. Zot ti posed enn lenerzi spesial ki ti kapav large si pran bon desizion me ki ti kapav bloke net si fer fos. Tou rezion dan pei pa ti parey. Ena landrwa ki ti plis irbanize me dan Grangob-Bonnvenn lenflians riral ti pli for. Ti ena detrwa rezion koumsa ki ti pe nouri pei e sa bann rezion la ti bizen ena zot prop kiltir organizasion ek travay. Enn pouvwar desantralize ti kapav permet devlopman ki fit realite olie met program paspartou. Li ti sir ki si li ti pran responsabilite ministeryel zame li ti pou kapav realiz so proze: entegre devlopman lokal ek rezional ar priyorite global e anmemtan fors vizion global fer bann azisteman pou pran kont realite lokal ek rezional. Par egzanp ti ena exper ki ti pe dir ki dan pei net ti bizen plant enn sel varyete prodwi ki ti pou fasil pou vande dan marse mondial. Timi ki ti ankontak permanan ar bann planter ti pe tann enn lot kalite koze. Varyete ki pous bien dan Belmon pa donn bon rannman dan Plato. Si met enn sel varyete pou bizen dop later ar fertilizan. Avek letan later pou vinn pov. Ti ena enn lot problem. Ti ena enn sel firm ki ti pe kontrol semans sa varyete ki ti pe rod entrodwir. Monopol ti pou chombo zot par lagoz (pou pa mansionn enn lot parti anatomi). Ki serti prodwir enn sel prodwi pou exportasion e lerla enport tou manze ki pei ti bizen. Plito prodwir tou manze ki pei ti bizen e ki li ti kapav prodwir. Fale pa met tou dizef dan mem pagne. Lor prodiksion poule ‘si ti ena mem deba. Pou prodwir anmas lor enn baz endistriyel gouvernman santral ti pe donn sibsid bann elver ki ti pe envesti dan sistem batri, long poulaye kot poul ti dan kazot telman tipti ki zot ti apenn kapav bouze. Sa ti pe fer poul gro ek gra. Sa ti profitab pou elver ek konpagni exportasion. Me kouma Samy ti kontan dir, poule ti dilo-dilo kouma kalbas. Dan bann rezion agrikol sirtou, bann dimoun anzeneral e bann elver ‘si ti pe nouri dan zot lakour poul vakabon pou zot prop konsomasion. Ti koumans ena enn ti marse pou sa prodwi la. Sa ti pe fer Samy so nouvo laboutik manze fre ek organik marse. Li ti pli ser ki poule batri me so gou ti extra. Li ti pli goute, kouma reklam la ti pe dir. Timi ti konvenki ki gouvernman santral ti bizen donn lelvaz poule vakabon enn fasilite. Li ti fer met sa dan program gouvernmantal.
Desantralizasion ti pou osi rann travay literesi pli fasil. Si bizen pas par lotorite santral ti pou perdi boukou letan dan komite ek soukomite. Bann diferan rezion ti ena sakenn so prop realite kiltirel. Enn program iniform ti pou provok rezistans parsi-parla. Par kont, lexperyans Kotez ek lezalantour anpartikilie ek Grangob-Bonnvenn anzeneral ti fini zet soubasman pou enn program spesial. San perdi letan ti pou kapav demar bann reform san pietine dan deba steril lor nivo nasional. Pli tar lexperyans Grangob-Bonnvenn ti pou sirman gid lezot rezion.
Timi ti sir ki ti ena enn travay ki li ti pou kapav fer san tanbour, ni tronpet e kit bon rezilta deryer. Li ti fixe enn maximem di-zan ava li pran, Bondie beni, so retret politik.
Kouma tou dimoun ti pe atann, DSD ek so alye ti gagn eleksion ar enn mazorite konfortab e Dinesh ti form enn gouvernman kot ti ena bann fam dan boukou pos enportan. Malgre presion lor li pou aksepte minister administrasion rezional apre so eleksion kom depite, Timi ti refize pou li kapav konplet so travay. Madam Lemer ti kone ki aster li ti pou gagn pli gran fasilite parski so parti ti pe kontrol leta net malgre ki Dinesh, ki zame ti pou les li tonbe, ti dir li ki li ti bizen fer atansion parski enn nazer ki al kont kouran li fatige vit e letan ti pou iz li plis ki lezot.
Okoumansman Timi pa ti tro bien konpran parol Dinesh.
Sapit 12
KONT KOURAN
Pandan so deziem manda kouma lemer li ti paret koumadir lalign ki administrasion Timi ti pe swiv ti pe donn bon rezilta ek satisfaksion me ver lafen ti koumans ena bann sign friksion, kikfwa sign fatig osi. Enpe partou lapolis ti pe raport enn lamonte vandalism ki ti louvraz bann zenn. Timi pa ti pran sa tro kont. Bann zenn partou ek toultan parey! Ler eleksion pou so trwaziem manda ti vini Timi ti realize ki pa ti ena mem antouziasm ki avan. Pou gard kontrol minispalite so lekip ti pou bizen fer enn gro zefor. Nepli kouma kouto dan diber!
Apre eleksion ki lekip Timi ti gagne ar enn tipti lavans, li ti vinn kler pou bann obzervater politik ki enn nouvo divan ti pe soufle e bann rafal ti pli for dan bann rezion kouma Grangob-Bonnvenn. Aspirasion lazenes ti pe sanze. Atraver televizion satelit zot ti pe dekouver enn lot kalite viv. Model Timi nepli ti bon model. Anplis alenteryer pei ti ena bann rezion ki ti pe modernize lor vites e bann zenn dan rezion agrikol ti pe anvi zwir plezir lavi modern. Dan zot latet Tantinn Timi ti vinn enn vie sat e lor miray ti koumans ena grafiti ki parfwa ti ensiltan ek vilger.
Gouvernman santral ‘si ti pe gagn difikilte. Dan lemonn antie ideolozi dominan ti apel globalizasion e se enn siperpwisans ki ti pe enpoz so kondision partou. Bann pei ki ti pe refiz swiv so direktiv ti pe fer fas difikilte parski li ti kontrol bann enstitision enternasional. Poul vakabon ti kapav pli bon pou pale ek lasante me poul batri ti meyer pou biznes mondial sou direksion siperpwisans ek miltinasional. Onom liberte ti pe met presion lor bann gouvernman pou liberaliz komers ek privatiz bann sekter ki leta ti pe kontrole. Sa ti pe permet bann miltinasional kouma GlobalCom rant partou dan lemonn, pran kontrol lantrepriz la e enpoz so lalwa. Otomatikman pri bann prodwi ek servis ti pe mont anfles. Dilo, kouran ek telefonn ti vinn extra ser. Gouvernman Dinesh ti rod reziste pou anpes popilasion soufer me lalwa profi miltinasional ti kraz tou lor so sime. Lopozision ti fini swazir so kan. Li ti fini rant divan-divan dan tren globalizasion, leberalizasion ek privatizasion. Ankor enn fwa boul ti pe devire. Pou move rezon. Siperpwisans ti pe pratik proteksionism, ti pe donn sibsid so dimoun pou vann zot marsandiz bomarse dan lezot pei me anmemtan ti pe sant laglwar liberte komers. Parti DSD ek so alye ti kone ki sa politik la ti pou amenn lamizer dan pei me bann konpagni lokal ti prefer vinn partner bann miltinasional olie reziste zot. Mem bann lantrepriz ki ti tipti ek mwayen, ki ti gagn bon devlopman atraver bann innsenntiv gouvernman Dinesh ti pe negosie ar ‘partner stratezik’. Dinesh ti kone ki bann miltinasional ti pou aval enn par enn tou sa bann latrepriz ki ti efisian dan bann sekter profitab. Dinesh ti bien lisid. Li ti kone ki enn bon doz nasionalism ti neseser pou ki bann pei ek bann lepep fer fas kont gourmandiz ek larogans bann pei ris ek for. Me kouma pou fer lepep konpran sa? Bann media ti deza dan lame bann miltinasional; laplipar bann ‘gran’ zournalis ti swazir sime fasilite. E zot ti pe gagn zoli rekonpans pou soutien ki zot ti pe donn ‘bann arsitek progre ek prosperite’. Finalman lepep ti pe tann enn sel son. Santiman antigouvernman ti pe grandi.
Administrasion minisipal Grangob-Bonnvenn ti an difikilte. Detrwa konseye ti kit parti Timi pou siez kouma endepandan. Sak fwa ti ena pou vote, zot ti abstenir. An pratik lopozision ti vinn mazoriter. Zot ti pe zis atann zot moman pou vinn ar enn mosiondeblam. Zot ti kone ki sa ti pou kas moral Timi e amenn dezord, konfizion e defet DSD.
Timi ti tourn ver Dinesh pou gagn enn fon spesial pou ed bann planter so rezion. Sa ti pou donn li enpe lespas ek letan pou respire. Lor telefonn Dinesh ti dir li ki dapre enn konvansion ki pei ti finn oblize signe, pa ti gagn drwa donn okenn sibsid. Nenport ki sibsid dan sekter ekonomik li ti kont lespri liberte-dantrepriz ek komers.
De zour pli tar, lopozision ti vinn ar enn mosiondeblam. Bann ‘endepandan’ ti abstenir. Timi ti perdi kontrol minispalite.
Parski pei ti pe al ver eleksion zeneral e ki li pa ti ena lentansion poz kandida, li ti desid pou pa demisione kom konseye ek depite pou ki li pa met Dinesh dan lanbara. Dan so latet li ti fini ferm sapit politik. Malgre ki li pe dir ki li pa ti ena okenn santiman amer, bann ki ti konn li bien ti konsian ki Timi ti gard enn move souvenir. Lavi politik difisil parski dimoun pa get pli lwen ki zot nene e politisien kontan mont dadak lor vag. Me vag, li pa toultan al kraz lor resif?
EPILOG
GET LETAN PASE
Malgre so laz – li ti pe al lor swasanndis – Timi ti ena bon lasante. Zis enn ti tras jabet ti pe obliz li fer atansion sirtou ar gato dou ki li ti tro kontan. So bann zanfan ti pe debrouye. Sakenn ti pe viv so lavi dan so manier. Timi ti sagren Ramba ki, apre enn desepsion serye (Mukesh ti fer kanay ar li), ti rant dan enn asosiasion relizie pou fam selibater. Tou so letan, lenerzi ek lamone ti pe fini dan so bann aktivite relizie. Relizion ti vinn so bwe sovtaz. Li ek Balram ti fer senk zanfan me so bann zanfan ti donn li zis de ti zanfan, Timinn ek Omar.
Aster ki li ti andeor politik aktif, li ti ena boukou letan pou so de tizanfan ki ti vinn so prop bwe sovtaz. Timinn ki ti ena douz-trez an ti dan lekol segonder. Li ti foto Celine plis enn ti zafer spesial dan so regar ki ti fer Timi rapel Balram. Omar ti enn bon melanz Raman ek Aisha Bibi. Li ti pe fer so dernie klas primer. Dapre so papa li ti enn pares. Aisha Bibi pa ti dakor. Pou li Omar ti ena boukou sansibilite ek talan. Sirman li ti pou vinn enn artis. Bann granparan, zot kote, ti plis enterese ar zot tizanfan parski zot ti rapel, atraver marmay, inosans ek natirel ki disparet amizir ki zanfan grandi. Granparan pa ti ena mem responsabilite ki paran. Paran bizen prepar lavenir zanfan, disiplinn zot, montre zot manier. Granparan nek pans pou donn boukou-boukou gate. Sak fwa bann zanfan ti vinn pas vakans kot Timi li ti telman gat zot ki apre bann paran ti gagn difikilte pou remet zot lor rel.
Timi ti pas so letan get letan pase. Enn laniverser swiv enn lot. Dilo larivier Bonnvenn kontinie koule, sarye enpe plis pestisid ziska lamer sak lane. Bann sezon ti pe vinn plizanpli bizar. Dan lete parfwa ti fer fre. Liver ti tike pou vini e parfwa omilie lanwit li ti bizen tir moulton lor li telman ti pe fer so. Koumadir termostat lesiel ti detrake.
Ti ena moman dou, moman eg; moman boner, moman maler. Enn gramaten Kamla ti vinn kot Timi. So lizie ti gonfle ek rouz. Ti kler ki li ti pas enn lanwit blans.
– Ki to gagne mo fifi?
– Celimène …
– Li’nn kit twa?
Sanglo ti chombo so lagorz. Celimène dan lopital. Enn aksidan grav dan travay. Li finn brile. So sitiasion grav.
– Kifer to pa ti telefonn mwa yer? Mo ti pou vinn res ar twa.
De zour pli tar Celimène ti mor. Bann fami Celimène ki ti refiz frekant li ler li ti vivan, deswit koumans enterese ar so dibien ki li ek Kamla ti konstrir ansam. Kouma later ek lakaz ti lor nom Celimène parski li ti aste later la avan li ti zwenn Kamla e ler zot ti desid pou ranz zot lakaz tou papie ti fer lor nom Celimène pou rezon pratik, bann fami la ti dimann Kamla kit lakaz la malgre ki li, ansam ar so partner, ti finans konstriksion. Lalwa pa ti rekonet drwa partner vivan dan enn relasion koup-mem-sex. Me erezman Celimène ti ensiste pou met meb, tou lezot zafer dan lakaz ek zot kont seving lor nom Kamla.
Timi ti dir so tifi ki li ti kapav vinn viv dan lakaz so paran me Kamla ti prefer lwe enn ti lakaz pou gard so lendepandans.
Sinndi ti kontinie okip Timi ek so fami ziska ki Bondie ti ramas li. So zanfan ki ti andikape – li ti trizomik – ti viv bien lontan, plis lontan ki labitid parski, Timi ti panse, tou dimoun ti donn li boukou gate. Mem Samy ki normalman pa ti montre so emosion, ti okip ti bonom la. Samy ek Sinndi ti ena enn relasion bien diskre. Akoz sa zame li ti marye. Ler Sinndi ti gagn kanser e dokter ti donn li bien tigit letan pou viv Samy ti move kalite boulverse. Enn zour Timi ti al get li dan so ti apartman ki Samy ti fer aranze dan plas depandans. Sa lepok la Sinndi ti aret travay parski so maladi ti bien avanse. Timi ti trap so lame zantiman e ti dir li: “ Tou sa letan la to ti mo belfi e mo pa ti konn nanye, mo Sinndi.” Larm dan lizie, Sinndi ti bes so popier.
Apre bon rezilta dan segonder Timinn ti al liniversite pou vinn avoka. Li ti bien enterese ar politik. Akoz samem li ti swazir profesion liberal. Omar ti swazir pou rant dan biznes so nana, papa Aisha Bibi.
Apart ekout nouvel lor rajo ek televizion, Timi pa ti gagn boukou niouz lor politik. Dinesh ti retir li e bann zenn ti pran labar dan DSD ki ti pe fer enn travay extraparlmanter orizinal. Apre enn ti peryod prosperite, pei ti rerant dan difikilte parey kouma boukou pei ki pa ti pe kapav fer fas diktatir siperpwisans. Problem se ki ti ena enn sel siperpwisans. Si ti ena de, bann diferan pei ti pou kapav zwe enn kont lot. Dan pei kouma dan lemonn, fose ant ris ek pov ti pe elarzi e bann gra-gran promes prosperite pou tou dimoun atraver komers lib zame ti trouv lizour. Okontrer. Dan bann pei pov bann vre entelektiel ti pe kontinie rod solision. Kan lapli tonbe pa al kasiet dan lagel reken.
Ver lafen 2024, enn letid enportan, dapre lagazet, ti tourn far lor politik dan peryod 1970-1995. So konklizion se ki si lalign ki ti trase sa lepok la ti kontinie pa ti pou ena katastrof ki pei ti pe traverse. Ti ena enn sapit enportan lor Minispalite Grangob-Bonnvenn sou administrasion ‘Tantinn Timi’.
Kouma li ti lir lagazet, Timinn ti telefonn so granmer ki ti pe viv dan enn home pou vie dimoun.
– To enn gran dimoun Meme. Lagazet pe koz to koze zordi. … Bernard ek mwa nou pe vinn get twa seswar.
Timinn pa ti koz long lor telefonn parski li kone ki sa ti bien penib pou so granmer ki ti ase sourd e ki ti deteste koz lor telefonn.
Apre so letid iniversiter Timinn ti al travay dan boukou pei ziska laz karant-an. Li ti fek retourn dan pei ar so mari, enn Sinwa Hongkong, ki ti apel Bernard. Drol! Apart so Meme li pa ti ena personn dan pei. Pandan so labsans ti ena enn lepidemi Ebola serye dan pei e simitier ti ranpli ar zanfan Timi. Mem so zoli Omar ti pas dan pake. Lerlamem li ti fer vann tou so dibien pou al viv dan enn home.
Lagazet ek televizion ti rod fer reportaz lor Timi; zot ti rod enterviou. Politisien ti pe rod gagn milaz lor so vie ledo kabose ar laz ek soufrans. Me li ti refize.
Zour so laniverser sant-an, preske enn-an pli tar, Minis Sekirite Sosial ti debark dan home akonpagne par zournalis lagazet ek televizion pou donn li enn bouke san roz ek enn chek san mil roupi. Ti pou osi anons enn desizion gouvernman pou sanz nom Minispalite Grangob-Bonnvenn, pou rebatiz li Minispalite Tantinn Timi e fer Timi vinn sitwayen-doner avi.
Manejer home ti dir li li pa gagn drwa refiz sa kalite loner la. Li ti bizen prepar li. Dan senk minit Misie Minis ti pou rant dan so lasam ki, sa zour la, ti prop ek parfime. Ti ena fler artifisiel partou e apre seremoni ti pou reramas zot pou enn lot gran lokazion.
“Bann ipokrit la”, ti so dernie panse.
Ler delegasion ofisiel ti rantre, enn figir imobil – kot rid vieyes ek sikatris lasid ti melanze pou dir “Chou! Zot pa’nn gagn mwa!” – ti fixe zot dan vid.