PARRDESI

(detrwa paz ki montre lafors nou lang nasional)
L’ETRANGER
(1942)
ALBERT CAMUS
TRADIXION-ADAPTASION
DEV VIRAHSAWMY

Tex-sours: Kindle eBook – Jun 1, 2015

Pou mo bann kamarad san frontier: Françoise Lionnet, Walter ek Nadine Sauer, Axel Gauvin, Michael Walling, Martin Banham ek lezot…

1

Zordi, mo mama finn mor. Kikfwa yer, pa kone. So hom finn avoy enn telegram: “Mother passed away. Funeral tomorrow. Regards.” Pa konpran. Kikfwa yer.
Hom pou vie dimoun li dan Marengo, 80 kilomet depi Alze. Mo pou pran bis 2 z-er e mo pou ariv laba tanto. Mo pou kapav pas lanwit dan veye mortier e lerla retourne lelandime tanto. Mo finn dimann mo patron 2 zour konze e li pa finn kapav refize. Me li pa ti paret kontan. Mo ti dir li: “Mo pa antor, patron.” Li ti bostayt. Kikfwa mo pa ti bizen dir li sa. Mwa ki bizen dimann exkiz? Li ki ti bizen prezant so senpati. Me dime kikfwa li pou fer sa kan li trouve mo andey. Pou lemoman koumadir mo mama pankor mor. Apre lanterman, tou pou rant dan lord.
A 2 z-er mo ti rant dan bis. Ti pe fer bien so. Komdabitid, mo ti pran lench dan restoran Seles. Tou dimoun ti sagren mwa. Seles ti dir mwa: “Mama peyna de.” Ler mo ti pe ale, zot tou ti akonpagn mwa ziska laport. Mo ti enpe dan dif parski mo ti bizen al kot Maniel pou pran enn kravat nwar ek enn brasar prete. Li li ti ena. So tonton ti fek mor.
Mo ti bizen galoupe pou pa rat bis. Galoup isi, galoup laba, fatig, sekous dan bis, loder lesans, larout ek lesiel sanfen, tousa ti fer mwa dormi. Pandan preske touletan. Ler mo somey ti kase mo ti akote enn militer ki ti fer enn sourir e ki ti dimann mwa si mo ti sorti bien lwen. Mo ti dir wi pou evit koze.
Hom la ti 2 kilomet depi vilaz la. Mo ti marse. Mo ti anvi get mo mama deswit me konsiez la ti dir mwa ki mo ti pou bizen zwenn direkter la avan. Li ti okipe. Mo ti bizen atann enpe. Letan mo ti pe atann, konsiez la pa ti aret koze. Apre mo ti zwenn direkter la dan so biro. Li ti enn tibonom ki ti gagn Lezion-Doner. Li ti fixe mwa ar so lizier kler e nou ti kas pognedme; li ti tini mo lame telman lontan ki mo pa ti kone kouma pou tir li. Li ti ouver enn fayl e ti dir: “Madam Merso ti admet ena 3 z-an. Ou ti so sel soutien.” Mo ti santi koumadir li ti pe rod repros mwa kiksoz e mo ti koumans explike. Li ti aret mwa: “Pa neseser explike mo garson. Mo finn lir dosie la. Ou pa ti pou kapav okip ou mama. Ti pou bizen enn gard-malad 24/7 e ou pa ti ena mwayen. Bizen rekonet ki ou mama ti dan bien isi. Mo ti dir: “Wi Misie Direkter.” Li ti dir mwa: “Isi li ti ena kamarad so laz ar ki li ti kapav partaz bann lentere komen. Ar bann zenn kouma ou li ti pou plen.”
Ti bien vre. Kan nou ti ansam, mo mama ti pas so letan swiv mwa ar so lizie ansilans. Kan ti met li dan hom, okoumansman li ti pe plore souvan. Zis parski li ti bizen sanz labitid. Mem zafer ti pou arive si dime ti tir li dan hom pou li vinn res kot nou. Kestion labitid. Ala kifer mo kwar ki ver lafen mo ti aret al get li. Me ti ena osi enn lot rezon: mo ti bizen mo Dimans. Answit ti bizen al lagar bis, aste biye e vwayaze pandan 2 z-er.
Direkter ti pe kontinie koze. So koze ti rant dan enn zorey, sorti par lot. Anfen li ti dir: “Mo sipoze ou anvi get ou mama.” Mo pa ti reponn. Mo ti zis swiv li. Dan leskalie li ti dir mwa ki lekor mo mama ti dan enn ti lamorg pou evit boulvers bann lezot pansioner. Sak fwa enn rezidan hom mor bann lezot ena enn konportman drol pandan enn tibout letan. Travay dan hom vinn difisil.” Nou ti travers lakour kot boukou vie dimoun ti form bann ti group pou koz-koze. Ler nou ti pase zot ti res trankil me kouma nou ti fini pase zot ti rekoumans koze. Vadire enn volier ranpli ar zwazo tapaz. Divan laport enn ti batiman, direkter ti kit mwa: “Mo les ou la, Misie Merso. Mo pou dan mo biro, si ou bizen mwa. Finn fixe lanterman a 10 z-er gramaten. Nou panse ki ou pou anvi pas lanwit kot lekor ou mama. Enn ti lenformasion. Ou mama ti dir so bann kamarad ki li ti’a kontan enn lanterman relizie. Mo finn fer leneseser. Zis pou dir ou.” Mo ti remersie li. Mem mo mama pa ti ate, zame li ti vremem relizie.
Mo ti rant andan. Lasal la ti bien eklere; miray ti blan laso ek so twatir ti anver. Ti ena bann sez ek bann stenn an form X. Serkey ek so kouvertir lor la ti poze lor de stenn. Bann vis ki las-las ti pe briye lor kouvertir verni. Pre kot serkey la ti ena enn ners Arab anoverol blan e lor so latet ti ena enn foular roklor.
Lerlamem konsiez la ti vinn dibout deryer mwa. Sirman li ti galoupe. Li ti enpe gaga: “Nou finn met so kouvertir me nou kapav devis li pou ou gete.” Li ti pe al fer sa me mo ti aret li. Li ti dimann mwa: “Ou pa’le?” Mo ti dir li non. Li ti aret sek. Mo ti anbarase. Mo pa ti bizen dir sa. Enn timama apre, li ti dimann mwa: “Kifer?” Mo ti dir li mo pa kone. Li ti tourn so moustas e ti dir mwa san get mwa: “Mo konpran.” Li ti ena zoli lizie ble kler e so lapo ti rouz-rouz. Li ti donn mwa enn sez e apre li ti al asiz deryer mwa. Ners la ti leve e ti sorti. Lerla konsiez la ti dir mwa: “Li ena enn ilser.” Kouma mo pa ti pe konpran, mo ti get ners la e lerla mo ti remarke ki li ti ena enn bando anba so lizie ki ti fer letour so latet. Onivo so nene, bando la ti plat. Zis bando blan la ki ti vizib lor so figir.
Kan ners la ti ale, konsierz la ti koze: “Mo bizen kit ou aster.” Mo pa kone ki mouvman mo ti fer me li ti res dibout deryer mwa. So prezans dan mo ledo ti pe agas mwa. Pies la ti ranpli ar enn zoli lalimier ler tanto ti pe aprose. 2 mous sarbon ti pe ronfle deryer twatir ver. Mo lizie ti koumans ferm tousel.Mo ti dir konsierz la, san get deryer: “Depi lontan ou la?” Li ti reponn deswit: “5 an” – vadire depi toultan li ti pe atann mo kestion.
Apre garni koze ti fware. Zame li ti pou kwar ki enn zour li ti pou fini kouma konsierz dan hom Marengo. Li ti ena 64 r-an e li ti ne ek grandi dan Pari. Lerlamem mo ti enteronp li: Aan! Ou pa dimoun isi?” Enn kou mo ti rapel ki avan li ti amenn mwa dan biro direkter, li ti dir mwa enn zafer lor mo mama. Dapre li lanterman ti bizen fer vit parski isi fer bien so. Lerlamem li ti dir mwa ki li ti sort Pari e ki li ti difisil bliye sa. Dan Pari kapav gard lekor mor ziska 4 zour. Isi pa gagn letan. Vit-vit ou trouv ou pe swiv korbiyar. Lerla so madam ti dir li: “Pa koz koumsa! Pa bon dir sa Misie la.” Vie bonomla ti dekonserte e ti dimann exkiz. Lor vites mo ti dir: “Kas pa latet!” Li ti pe dir enn zafer enteresan.
Dan lamorg, li ti dir mwa ki li ti vinn isi kouma rezidan pov. Me parski li ti santi ki li ti kapav travay, li ti dimann pou vinn konsiez. Mo ti dir li ki anfe li ti enn pansioner kouma lezot. Li pa ti dakor. Mo ti frape par manier ki li ti koz bann pansioner. Li ti fer referans ‘bannla’, ‘bann vie’. Komik! Li ti pli vie ki enn pake pansioner. Me konpran, pa mem zafer sa. Li li ti konsierz. Konsierz ena pouvwar lor pansioner.
Ners la ti revini. Lor vites labrim ti pe leve. San atann, enn marenwar epe ti vinn asiz lor twatir anver. Konsierz la ti alim lalimier ki ti aveglan pandan detrwa segonn. Li ti envit mwa pou al dan refektwar pou dine. Mo pa ti fen. Li ti propoz enn tas kafeole. Mo kontan bwar kafeole. Mo ti aksepte. Enpe pli tar li ti revini ar enn plato. Mo ti aval kafeole la. Mo ti gagn enn yenn fime. Mo ti tike. Mo ti kapav fer sa dan prezans lekor mo mama? Mo ti pans detrwa segonn. Peyna problem. Mo ti donn konsierz la enn sigaret e nou ti fime ansam.
Enpe pli tar li ti dir mwa: “Ou kone, bann kamarad ou mama pou vini biento pou pas lanwit. Li enn koutim isi. Les mo al sers enpe sez ek kafe nwar’. Mo ti dimann li si ti kapav tengn ennde lanpoul. Lalimier ti tro for. Pa posib. Swa tou, swa nanye. Mo ti aret pran li kont. Li ti ale-vini; amenn sez; plas zot; lor enn li ti met bann tas ek enn kafetier. Apre li ti al asiz lot kote lekor, vizavi mwa. Ners la ti al asiz dan fon; li tir vir ledo ar nou. Pa kone ki li ti pe fer me akoz mouvman so lebra mo ti sipoze ki li ti pe trikote. Tanperatir ti korek; kafe la ti dangou. Par laport enn parfen aswar ek fler ti rant andan. Mo ti gagn somey.
Enn kontak leze ar kiksoz ti kas mo somey. Akoz mo ti ferm lizie lalimier ti pli kas lizie. Zis lalimier briyan partou. Vadire lonbraz ti disparet. Tou ti detay ti briye klerman. Oblize karkiy lizie. Zis lerla ki bann kamarad mo mama ti rantre. Ti ena anviron 10. Zot ti glise ansilans dan lalimier kas-lizie. Zot ti asize san britaz, san tapaz. Mo ti pe trouv zot kouma zame mo ti finn trouv dimoun. Tou detay lor zot figir, lor zot lenz ti vizib. Me mo pa ti pe tann zot. Vrevremem zot ti ekziste? Mazorite bann fam ki met enn tabliye e kordon tabliye la ti pe ser zot leren. Akoz sa zot vant ti sorti. Premie fwa mo ti realize ki bann vie fam ena gro vant. Bann zom anzeneral ti ase meg e zot ti ena badinn. Enn zafer drol. Mo pa ti pe trouv zot lizie lor zot figir. Ti ena zis enn liyer mengi dan enn nik rid. Kan zot ti asize, laplipar ti get mwa ar enn regar zene e zot ti fer enn ti signdetet; zot lalev ti fonn dan zot labous san ledan. Eski zot ti pe fer mwa enn sign ousa ti zis enn tik ki zot pa kontrole. Mo pli sir ki zot ti pe dir mwa ‘alo’. Se lerla ki mo ti realize ki zot tou ti pe asize vizavi mwa, latet bouz-bouze; zot ti antour konsierz la. Pa kone kifer me mo ti gagn lenpresion drol ki ti finn avoy zot pou ziz mwa.
Zis apre enn madam ti koumans plore. Li ti asize dan deziem ranze deryer enn lot madam. Akoz sa mo pa ti pe trouv li. So plore ti enn kriye feb me regilie; koumadir zame li pa ti pou arete. Bann lezot pa paret ti pe pran li kont. Zot ti larg zot lekor lor sez; zot figir ti mosad; zot pa ti pe dir nanye. Swa zot ti pe fixe serkey la, swa zot badinn, swa enn lot zafer me toultan mem zafer. Madam la ti pe kontinie plore. Mo pa ti konpran kifer. Mo pa ti konn li. Ti pou bon si li ti arete. Pa kapav dir li. Konsierz la ti koz ar li me li ti sakouy so latet, mirmir kiksoz e ti kontinie plore dan mem fason ki avan. Konsierz la lerla ti vinn asiz kot mwa pou dir mwa ki madam la ti bien pros ar mo mama – so sel kamarad – aster li peyna personn.
Pandan lontan nou ti res koumsa. Bann soupir ek bann plore madam la ti pe vinn deplizanpli rar. Li ti pe ris leker boukou. Alafen li ti vinn silansie. Mo somey ti fonn me mo ti fatige e mo leren ti pe fermal. Aster se zot silans ki ti pe fatig mwa plis. Tanzantan ti kapav ena enn tapaz drol me mo pa ti kapav kone ki li ti ete. Pli tar mo ti realize ki detrwa vie ti pe sous zot lazou par andan e sa ti pe fer enn klik bizar. Zot pa ti mem realize telman zot ti pe konsantre dan zot prop panse. Mo ti pe mem panse ki lekor mo mama alonze parmi zot pa ti vedir nanye pou zot. Zordi mo kwar mo ti dan lerer.
Nou tou nou ti bwar kafe ki konsierz la ti servi nou. Apre mo pa rapel. Barlizour dan les. Mo rapel ki ler mo ti ouver mo lizie mo ti trouv tou bann vie pe dormi koumadir latet finn desann dan lestoma apart enn ki ti ena so manton lor rever so lame ki ti pe chombo so badinn. Li ti pe fixe mwa koumadir li ti pe atann mwa leve. Mo ti redormi e mo ti releve parski mo leren ti pe mari fermal. Lalimier lizour ti pe pous marenwar lor twatir anver. Zis apre enn sa bann vie la ti leve e li ti pe touse. Li ti pe krase dan enn gran mouswar akaro e sak fwa li ti pe tir flem ar boukou zefor. Li ti kas somey lezot e konsierz la ti dir zot ti finn ariv ler pou ale. Zot tou zot ti leve. Veye mortier ti fer zot figir vinn bien blem. Lor sime sorti zot tou zot ti vinn ser mo lame – koumadir enn lanwit ki nou ti pase san esanz enn sel mo ti devlop nou entimite.
Mo ti fatige. Konsierz la ti amenn mwa kot li kot mo ti kapav fer mo twalet. Mo ti bwar ankor kafeole ki ti bon. Ler mo sorti, soley ti fini leve. Lao bann kolinn ki separ Marengo ek lamer, lesiel ti plen ar kouler rouz-rouz. E divan ki ti pe pas par lao kolinn ti pe fann enn parfen disel. Enn zoli lazourne ti pe koumanse. Sa ti fer bien lontan ki mo pa ti al dan gawn e mo ti pe santi plezir ki mo ti pou gagne al promne-promne si pa ti ena lanterman mo mama.
Mo ti atann dan lakour anba enn pie. Parfen later fre ti pous anvi dormi. Mo ti pans mo bann koleg dan biro. Zot ti pe leve pou al travay. Sa ti moman pli difisil pou mwa. Mo lespri ti okipe ar tousa kan enn laklos dan batiman la ti atir mo latansion. Ti ena boukou mouvman ek aktivite andan avan ki kalm retourne. Soley ti enpe pli lao dan lesiel. Mo lipie ti pe koumans gagn so. Konsierz la ti travers lakour pou dir mwa ki direkter ti ole koz ar mwa. Mo ti al dan so biro. Mo ti bizen sign detrwa dokiman. Li ti abiye annwar e so pantalon ti are. Li ti pran telefonn e anmemtan li ti dir mwa: “Bann anplwaye servis finerer finn fini arive depi enn bout letan. Mo pe dimann zot ferm serkey. “Eski ou ti’a kontan get ou mama enn dernie fwa?” Mo ti dir non. Li ti donn lord ansourdinn pou ferm serkey la: “Fizak, dir bann zom zot kapav.”
Apre li ti dir mwa ki li ti pou asiste lanterman e mo ti dir li mersi. Li ti al asiz deryer so biro, ti lipie lor gro lipie. Li ti enform mwa ki zis mwa, li ek ners anservis ki ti pou prezan. Bann pansioner pa gagn drwa asiste lanterman. Zot zis gagn drwa pas lanwit: “Sa li enn kestion konsiderasion.” Me exepsionelman li ti finn permet Misie Perez swiv kortez mo mama. Direkter la ti fer enn sourir. Li ti dir mwa: “Bizen konpran ti ena enn ti atasman; zame zot ti separe, toultan ansam. Tou dimoun ti kontan sikann zot: “Misie Perez, ou fianse sa.” Li ti kontan sa badinaz la. Lamor ou mama finn bien afekte li. Pa ti kapav anpes li swiv serkey me li pa ti gagn drwa pas lanwit akote lekor ou mama. Dokter ti defann.”
Pandan enn bout letan personn pa ti koze. Direkter la ti leve e ti get par lafnet so biro. Enpe pli tar li ti dir: “Ala Monper pe vini. Li anavans.” Li ti dir mwa bizen enn long chak pou al legliz ki dan vilaz Morengo. Nou ti desann. Divan batiman la ti ena Monper ek 2 zanfandker. Enn ladan ti pe tini ansanswar e Monper ti verse pou regle oter lasenn annarzan. Ler nou ti arive Monper ti dibout drwat. Li ti apel mwa “mo garson” e li ti dir mwa detrwa mo. Li ti rant andan e mo ti swiv li.
Bann vis kouvertir serkey ti fini sere. Dan lasam la ti ena 4 zom nwar. Anmemtan mo ti tann direkter la dir mwa ki transpor ti pou atann dan lari e Monper ti koumans lapriyer. Apartir sa moman la tou ti al bien vit. Bann zom la ti al ver serkey la ar enn dra. Monper, so zanfandker, direkter la ek mwa nou ti sorti. Divan laport ti ena enn madam ki mo pa ti kone: “Misie Merso” direkter la ti dir. Mo pa ti tann so nom me mo ti konpran ki li ti reprezant ners la. Li ti fer enn signdetet san okenn sourir lor so long figir lapo-lezo. Nou tou nou ti avanse pou les serkey pase. Nou ti swiv 4 porter la e nou ti kit hom mo mama. Divan laport-lantouraz ti ena enn kales-korbiyar. Li ti glase, oblong e prop vadire enn plimie. Akote korbiyar la ti ena direkter finerer, enn ti bonom abiye fason bizar ek enn vie dimoun ar enn bataz drol. Wi, limem Misie Perez. Lor so latet li ti met enn sapo fet ar larz rebor (li ti tir so sapo ler serkey ti pase); li ti met enn kostim; so pantalon ti tourn-tourne lor so soulie; so mimi ti tro tipti pou so gran kol blan. So lalev ti pe tranble anba so nene mouste ar ti pwen nwar. 2 kote so seve blan ti ena 2 zorey anpandan, traver e zot kouler rouz ti ankontras ar so figir pal ek blem. Direkter finerer ti montre nou nou plas dan kotez. Monper ti pe marse divan-divan e korbiyar ti pe swiv li. Otour korbiyar la ti ena 4 nwar la. Deryer li ti ena direkter la ek mwa. Answit ti ena reprezantan ners la ek Misie Perez.
Soley ti pe briye plen-plen. Li ti pe apiye lor later e saler ti pe monte brit. Mo pa kone kifer nou ti tarde pou koumans marse. Mo kostim som ti pe sofe for-for. Ti bonom dan laz ti tir so sapo. Mo ti tourn enpe ver li e mo ti pe get li bien kan direkter la ti dir mwa ki souvan mo mama ek Misie Perez ti mars-marse ziska vilaz. Enn ners ti akonpagn zot. Mo ti pe admir lanatir otour mwa. Bann ranze pie ki monte ziska bann kolinn ki pe rod tous lesiel, later rouz ek ver, detrwa lakaz ki zoli pou gete ti fer mwa konpran mo mama pli bien. Dan tanto, dan sa landrwa la, ti sirman ena enn latmosfer dou ek pezib. Me zordi ar enn soley dife ki fer landrwa la tranble, tou paret ostil, mosad ek tris.
Kortez ti koumans avanse. Lerla ki mo ti realize ki Misie Perez ti pe bwate enpe. Korbiyar ti pe roul enpe pli vit e pov Misie Perez pa ti pe kapav swiv. Enn sa bann zom otour korbiyar ti koumans tom deryer e li ti vinn lor mem nivo ki mwa. Fouf! Lor vites soley ti pe grenpe dan lesiel. Depi enpe letan deza lanatir ti ranpli ar sante bann ensek ek krakman bann lerb. Transpirasion ti pe koule lor mo lazou. Kouma mo pa ti ena sapo, mo ti servi mo mouswar kouma levantay. Travayer servis finerer ti dir mwa kiksoz ki mo pa ti konpran. Anmemtan li ti souy so latet ar so mouswar ki li ti trape ar so lame gos; so lame drwat ti pe soulev so kasket. Mo ti dir li: “Pardon!”. Li ti get lesiel ek repete: “Dife lor nou.” “Wi”, mo ti dir. Enpe apre li ti dimann mwa: “Ou mama sa?” Mo ti dir,”wi”. “Li ti vie?” mo ti reponn, “Enpe” parski mo pa ti konn laz mo mama. Apre li ti res trankil. Mo ti get deryer e mo ti trouv Misie Perez omwen 50 met pli lwen. Li ti pe sey fer vit e li ti pe balans so sapo fet dan bout so lame. Mo ti yam direkter la. Li ti pe marse ar dinite san okenn mouvman initil. Ti ena transpirasion lor so fron me li pa ti souye.
Paret koumadir kortez la ti pe avanse pli vit. Otour mwa lakanpagn ti touzour plonze dan abondans lalimier soley. Larder ti pe tortir nou. Lor nou larout ti ena enn bout sime ki ti fek asfalte. Soley ti pe fer goudron fonn. Parfwa lipie ti pe rant ladan e ti kit deryer enn lakol ki ti briye dan soley. Sapo kose ti depas twatir kales-korbiyar. Li ti ankwir trete e koumadir ti petri li dan labou nwar. Mo ti enpe tourdi ar prezans ble-blan lesiel enn kote e lot kote monotoni nwar goudron, lenz dey nwar, kouler nwar-anlak kales-korbiyar. Tousa ar so soley, ar so loder kwir ek loder malang kales, loder verni ek lansan, fatig enn lanwit san dormi, ti pe anbrouy mo latet net. Mo ti reget deryer. Misie Perez ti bien-bien lwen deryer e li ti pe fonn dan enn niaz saler. Apre mo nepli ti trouv li. Mo ti rod li ar mo lizie. Li ti kit sime e li pe koup atraver enn karo. Ler mo get bien, mo ti realize ki sime la ti pe tourne. Donk Misie Perez ki ti konn landrwa la bien ti konn enn sime koupe pou zwenn nou. Dan kontour li ti zwenn nou. Apre li ti retom deryer e plizier fwa li ti rezwenn nou atraver sime koupe. Mwa mo ti pe santi disan bate dan mo de latanp.
Apre tou ti ariv telman vit, telman natirel, telman normal ki mo nepli rapel nanye. Apart enn ti zafer. Ler nou ti pe rant dan vilaz, reprezantan ners la ti koz ar mwa. Li ti ena enn lavwa drol ki pa ti al ar so figir; enn lavwa mizikal ki tranble. Li ti dir mwa: “Si nou mars dousma nou kapav gagn enn koutsoley; si nou mars tro vit nou pou transpire et dan legliz nou kapav tom malad akoz sanzman tanperatir.” Li ti ena rezon. Kot nou bouze nou manz feyaz. Detrwa souvenir ankor pe kol dan mo memwar: figir Misie Perez kan enn dernie kout li ti rezwenn nou. Gro-gro larm douler ek ner ti pe fer larivier lor so lazou me bann rid ti pe fer baraz, anpes li desann; larm la ti pe fane ek rezwenn lor so figir vieyi, e ti kouver partou. Mo rapel legliz ek bann vilazwa lor trotwar, zeraniom rouz dan simitier, Misie Perez tom senkop – vadire enn maryonet demanbre – later rouz ki ti pe antase lor sekey mo mama, bann rasinn blan ki ti pe melanz ar later, enn ta dimoun, bann lavwa, vilaz la, atann transpor divan lotel-dite, moter bis ki pe ronfle, lazwa kan bis la ti rant dan lalimier Alze e sirtou mo desizion pou al dormi omwen 12 er.

II

Kan mo ti leve ki mo ti realize kifer mo patron ti agase ler mo ti dimann 2 zour konze: nou ti Samdi. Mo ti bliye sa, me ler mo leve ki sa lide la ti vinn kler. Normal mo patron ti panse ki mo ti pou gagn 4 zour konze avek enn Dimans ladan. Sa ti agas li. Me pa mwa ki ti antor si desizion ti pran pou anter li yer e pa zordi e toumanier mo ti pou gagn mo Samdi ek mo Dimans. Me mo ti bien konpran li malgre sa.
Mo ti gagn difikilte leve akoz fatig lazourne yer. Ler mo ti pe raze mo ti fer plan ki mo ti pou fer. Mo ti desid al pran enn ben. Mo ti rant dan tram pou al begne pre kot lepor. Mo ti ploz dan dilo. Ti ena enn ta zennzan. Parmi ti ena Marie Cardona, enn taypis ki enn lepok ti travay dan mem biro ki mwa. Ti ena latirans mitiel me li ti sanz travay e nou pa ti rezwenn. Mo ti ed li grenp lor enn boue e se lerla ki mo lame ti frot ar so tete. Mo ti ankor dan dilo ler li li ti pe alonze lor so vant lor boue la. Li ti tourn so latet pou get mwa. So seve ti lor so lizie e li ti pe riye. Mo ti mont lor boue koste ar li. Letan ti mari korek e badinn-badine, mo ti poz mo latet lor so vant. Li pa ti kont. Mo ti kontinie les mo latet lor so vant. Kot mo ti ete lesiel ble ek dore ti pe bengn mo lizie net. Anba mo lanik mo ti pe santi so vant bate dousman. Pandan enn bon bout letan nou ti res lor boue, somey-somey dan lizie. Kan soley ti vinn tro for, li ti plonz dan lamer e mo ti swiv li. Mo ti rezwenn li, mo ti trap so leren e nou ti naze ansam. Li pa ti pe aret riye. Ler nou ti pe souy nou lekor lor ke, li ti dir mwa: “E, mo lapo pli fonse ki pou twa.” Li ti reriye e li ti dir mwa ki li ti anvi get enn fim Fernandel. Kan nou ti remet nou lenz, li ti gagn sok ar mo kravat nwar e li ti dimann mwa si mo ti andey. Mo ti dir li ki mo mama ti fek mor. Li ti anvi kone kan. Mo ti dir li, “yer”. Li ti tike me li pa ti fer okenn komanter. Mo ti anvi dir li mo pa antor me mo ti kontrol momem parski mo ti deza dir sa mo patron. Tousa pa vedir gransoz. Detoutfason nou tou enpe antor.
Dan lasware Marie ti fini bliye tousa. Fim la ti parfwa komik me bet anzeneral. So lazam ti koste ar pou mwa e mo ti pe kares so tete. Ver lafen fim mo ti anbras li fason gos-gos. Ler nou sorti sinema, li ti vinn kot mwa.
Ler mo somey kase, Marie ti fini ale. Li ti finn dir mwa ki li ti bizen rann vizit so matant. Nou ti enn Dimans e sa ti agas mwa. Mo pa tro kontan Dimans. Mo ti vire-tourne dan lili e dan traversen mo ti rod parfen disel ki so seve ti kite deryer. Moti regagn somey ziska 10 z-er. Mo ti fim enn sigaret apre lot ziska midi. Mo pa ti anvi al dezene kot Seles parski zot ti pou poz enn ta kestion e sa ti pou plen mwa. Mo ti frir detrwa dizef ki mo ti manze san dipen parski mo pa ti ena e mo pa ti anvi desann al aste.
Apre repa midi, mo ti koumans plen. Mo ti zis mars-marse dan mo flat. Li ti bien korek kan mo mama ti pe viv ar mwa. Aster li tro gran e mo ti finn bizen met latabamanze dan mo lasam. Mo pas laplipar letan dan sa lasam la ant bann sez lapay enpe defonse, larmwar ek so laglas zon-zon, enn kwafez ek lili dosie kwiv. Mo pa ti pe okip lezot pies. Enpe pli tar pou fer letan pase, mo ti lir enn vie lagazet. Mo ti koup enn reklam disel Kruschen ki mo ti kol dan enn vie kaye kot mo ti ramas bann zafer amizan ki mo trouve dan lagazet.. answit mo ti lav mo lame e mo ti al kas enn poz lor balkon.
Mo lasam ti tom lor lari prensipal dan fobour. Letan tanto ti zoli. Sime la ti gra, pa ti ena boukou dimoun e zot ti prese komdabitid. Ti ena detrwa fami ti ti pe promne; 2 tigarson abiye anmaren e zot pantalon ti tap zot zenou; zot pa ti lib dan zot lenz kanze; ti ena enn tifi ar riban roz dan seve e soulie verni dan lipie. Deryer zot ti ena zot mama, enn gro matant dan enn rob lasaw maron e zot papa, enn tilom mengi-mengi ki mo ti krwaze souvan. Li ti ena enn sapo lapay lor latet, enn timimi dan likou ek enn badinn dan lame. Kan mo ti trouv li ar so madam, mo ti realize kifer dimoun dan nou kartie ti dir ki li ti enn misie distenge. Pli tar bann zennzan dan fobour ti pase ar zot seve bien pegne, plat lor latet, zot kravat rouz, palto sentre lor leren, enn poset brode dan tipos lao ek soulie kare divan. Mo ti sipoze ki zot ti pe al sinema dan santvil. Ala kifer zot ti pe ale boner, ti pe mars vit-vit pou pran tram e zot ti pe riye for-for.
Apre sa, lari ti pe vinn vid dousma-dousma parski bann spektak partou ti fini koumanse, mo panse. Dan lari ti ena zis boutikie ek sat. Lesiel ti kler me ordiner lao bann pie fig 2 kote lari. Lor trotwar vizavi, propriyeter tabazi ti met enn sez deor divan so laport e li ti asiz aseval, so de lame lor dosie. Bann tram ki ti ranpli talerla, aster zot preske vid. Dan ti lotel-dite “Kot Piero” akote tabazi, enn server ti pe balye salte dan enn lasal vid. Tipik Dimans.
Mo ti tourn mo sez lamanier propriyeter tabazi parski li ti plis konfortab. Mo ti fim 2 sigaret, mo ti rant andan pou pran enn tablet sokola ki mo ti vinn manze kot lafnet. Enpe plitar, lesiel ti bare e sa ti fer mwa kwar ki nou ti pou gagn enn tanpet elektrik. Me lesiel ti revinn kler. Bann niaz ti les lor sime koumadir enn promes lapli ki ti asonbri latmosfer. Pandan lontan mo ti reste pou get lesiel.
A 5 er bann tramwe ti vini dan gran tapaz. Zot ti pe amenn depi stad fobour bann group spektater ki ti pe anpandan lor marspie ek reyling. Apre bann tramwe ti amenn bann zwer. Mo ti rekonet zot akoz zot tou sarye enn ti valiz. Zot ti pe sante ek kriye for-for ki zot lekip mari. Plizier ti fer mwa salam. Enn ti dir mwa, “Nou’nn fou zot enn bate bef.” Mo ti dir wi ar enn mouvman mo latet. Zis apre bann loto ti koumans vini.
Letan ti pe kontinie so lekours. Lao bann twatir, palet lesiel ti koumans zwe ar rouz e amizir labrim ti pe leve, bann lari ti pe reranpli ar dimoun. Bann ki ti al mars-marse ti pe retourne. Misie distenge ti parmi. Ena zanfan ki ti pe plore e zot paran ti pe trenn-trenn zot. Anmemtan bann lasal sinema lokal ti pe larg lafoul spektater lor sime. Bann zenn ti ena enn degenn diferan. Sirma zot ti finn get enn fim aksion. Bann ki ti sorti dan lasal santvil ti arive enpe plitar. Zot ti paret pe reflesi. Figir serye, tanzantan zot ti riye me zot ti paret fatige e anplenn reflexion. Zot ti res dan lari, monte-desann lor trotwar vizavi. Bann zennfi san sapo dan lezanviron ti pe mars bradsou. Bann zennzan, tirer plan, ti kone ki bizen fer pou ki zot krwaze lor trotwar. Normal zot ti ena zot ti jok ki ti fer bann mamzel la riye. Bann ki ti konn mwa ti fer enn ti signdetet.
Enn kout sek bann lalimier sime ti alime e zot ti fer bann zetwal ki ti pe koumans pwente, perdi kara. Mo lizie ti koumans fatige ar trotwar ek so bann kreatir e so lalimier. Lekleraz larout ti pe fer sime mouye briye e bann tramwe, ale-vini dapre zot taymtebl ti pe zet enn liyer lor seve, sourir ek brasle annarzan. Enn tipe pli tar bann tamwe ti pe vinn pli rar; marenwar ti pe desann anvites partou; dimoun ti pe rant dan lakaz dousma-dousma. Ti ariv ler pou bann sat koumans arpant lari. Ti ariv ler pou dine. Mo likou ti pe fermal. Mo ti apiy mo likou tro lontan lor dosie sez. Mo ti desann pou aste dipen ek minn. Mo ti prepar mo manze e mo ti manze dibout-dibout. Apre mo ti anvi fim enn sigaret kot lafnet me ti koumans fer fre. Mo ti ferm bann lafnet e ler mo ti pe retourn ver latab, dan laglas larmwar mo ti trouv mo latab ar bann bout dipen akote mo reso lalkol. Anfen Dimans pe al dan tengn; mo mama ti anba later; dime mo ti pe retourn travay. Koumadir nanye pa ti finn sanze.

III

Zordi ti ena boukou travay pou fer dan biro. Mo patron ti bien korek. Li ti dimann mwa si mo pa ti tro fatige e li ti anvi konn laz mo mama. Mo ti reponn “anviron 60 t-an”, parski mo pa ti ole fer erer dan detay e pa kone kifer li ti paret soulaze e koumadir pou li sa ti enn dosie klase.
Ti ena enn ta dokiman marsandiz lor mo latab e mo ti bizen okip zot tou. Avan mo ti kit biro pou al manz enn ti zafer, mo ti lav mo lame. Samem mo moman prefere midi. Dan tanto pa ti ena mem jos parski serviet dan twalet li imid; boukou ti finn servi li pandan lazourne. Mo ti raport sa mo patron. Li ti zis dir ki li ti bien domaz me sa ti enn ti detay. Mo ti kit biro enpe tar ver 12.30 ar mo koleg Maniel ki ti okip dispach. Nou biro ti pre ar lamer e nou ti pas enpe letan get bann navir marsandiz akable par soley. Zis sa ler la enn kamion ti pe pase dan enn tapaz napabadine. Maniel ti dir mwa, “Ki to dir?” e mo ti koumans galoupe. Kamion la ti depas nou e nou ti galoup deryer li. Tapaz ek lapousier ti anvlop mwa. Mo pa ti pe trouv nanye; mo zis ti konsian enn lekours dezord parmi derik, masinn, lema bato ki ti pe danse dan lorizon e bann lakok bato akote. Mo ti reysi sote pou mont lor kamion e mo ti ed Maniel gagn enn plas asize. Nou ti esoufle; kamion la ti pe sot-sote lor ke kas-kase dan enn nik lapousier ek soley. Maniel ti pe toufe ar riye.
Ler nou ti ariv “Kot Seles” nou lenz ti mouye ar transpirasion. Li ti rekta la, ar so gro vant, so tabliye ek so moustas blan. Li ti dimann mwa si tou korek e mo ti dir li “yes” e mo ti mari fen. Mo ti manze lor vites e mo ti bwar enn kafe. Apre mo ti retourn lakaz pou fer lasies; mo ti gagn somey parski mo ti bwar enpe tro diven. Ler mo ti leve, mo ti gagn enn yenn fime. Ti deza tar e mo ti bizen galoupe pou mont dan tram. Mo ti travay san arete ziska lafen lazourne. Ti pe fer so dan biro e ler mo ti kit biro mo ti prefer marse dousma-dousma lor ke. Lesiel ti enn kouler ver-ver e mo ti ere. Mo ti retourn lakaz parski mo ti bizen prepar pomdeter bwi.
Ler mo ti pe mont leskalie pa eklere, mo ti tap ar Salamano, vwaven lor mem palie. So lisien ti ar li. Depi 8 t-an zot ti toultan ansam. Toutou la ti ena enn maladi lapo; tou so pwal ti grene e so lekor ti kouver ar lagal. Afors zot ti viv tousel, ansam dan enn lasam, Salamano ti koumans resanble so lisien. Li ‘si ti ena plak rouz lor so figir e detrwa pwal zonn parsi-parla. So toutou ti ena mem bataz ki so met, ledo kabose, likou drese, lagel fonse. Koumadir zot ti 2 spesimenn mem ras me zot ti deteste zot kamarad. 2 fwa par zour, 11 er ek 6 z-er, li ti amenn so lisien promne. Depi 8 t-an zot ti pe fer mem larout. Toulezour ti pou trouv zot dan lari Lyon; lisien pe ris so met ziska ki Salamano kogne. Li bat so lisien; li ensilte li. Lisien la ranpe dan lafreter e misie la ris-ris li. Kan lisien la bliye, li rekoumans ris so met; li regagn bate ek maltrete. Lerla toulede dibout lor trotwar, get zot kamarad; lisien pe pet pom; misie la araze. Toulezour mem zafer. Kan lisien ole pise, bonom la pa donn li letan, koumans ris-ris li avan li fini e lerla toutou la aroz sime. Si toutou la fer pipi dan lasam, li ramas enn rakle. Tousa depi 8 t-an. Seles dir, “fer sagren” me anverite personn pa kone. Kan nou ti zwenn dan leskalie, Salamano ti pe maltret so lisien. “Salte! Pouritir!” lisie la ti pe plengne. Mo ti dir “Bonswar” dan vid. Mo ti dimann li ki lisien la ti finn fer. San repons. Li ti pe kontinie dir, “Salte! Pouritir!” Dan nwar mo ti sey devine ki li ti pe fer. Li ti pe sey ranz kiksoz ar lasenn lisien la. Mo ti koz pli for. San get dan mo direksion, li ti reponn ar enn laraz toufe: “Li ankor la!” Lerla li ti trenn-trenn lisien la ki ti pe plengne.
Zis salerla, mo deziem vwazen palie ti rantre. Dan mo kartie, dimoun dir ki li okip enn ‘mezon’. Me li li kontan dir ki li enn ‘magazinie’. Personn pa kontan li. Me souvan li koz ar mwa e parfwa li rann mwa vizit parski mo ekout li. Mo trouv so koze enteresan. Apre tou kifer mo pa kapav koz ar li. Li apel Remon Sentes. Li enn ti lom avek zepol larz ek enn nene boxer. Li toultan abiye danlamanier. Li ‘si ti dir mwa lor Salamano, “ Fer sagren, non”. Li ti dimann mwa si tousa pa ti agas mwa. Mo ti reponn, “non”.
Nou ti kontinie mont leskalie e zis kouma nou ti pou al separe, li ti dir mwa, “Mo ena gajak ek diven; ou pa anvi vinn manz enn ti zafer kot mwa?” Kouma mo pa ti tro anvi kwi manze, mo ti axepte. Li ‘si li ti viv zis dan enn lasam ek enn ti kichenet san lafnet. Lao so lili, ti ena enn anz an plat, detrwa foto sanpion ek fam touni. Lasam la ti sal e so lili pa ti ranze. Dabor li ti alim enn lalanp petrol; apre li tir enn bandaz drol depi so pos ar ki li ti anvlop so lame drwat. Mo ti dimann li ki ti ariv li. Li ti dir mwa ki li ti gagn enn krosing ar kikenn ki ti pe rod sikann ar li.
“Ou konpran Misie Merso, mo pa move me mo sap lor kal brit. Sa sovaz la ti dir mwa, “Desann depi dan tram si to enn zom.” Mo ti dir li, “Chombo matlo”. Li ti dir ki mo ti enn kapon. Nou ti sorti dan tram e mo ti dir li, “Aster to pou kone ar mwa.” “Ki mo pou kone?” Mo ti flank li enn maspen e li ti tonbe. Ler mo ti al ed li pou releve, ala li fou mwa enn koutpie depi anba. Mo fou li enn kout zenou e 2 koutpwen. So figir ti kouver ar disan. “To ase ousa to’le ankor?” Li ti rod lape.
Letan li ti pe koze, li ti pe met so pansman. Mo ti asiz lor so lili. Li ti dir mwa” “Ou’nn trouve, pa mwa ki ti rode. Li ki ti pe rod sikann.” Mo ti dakor ar li. Lerla li ti dir mwa ki li ti ole mo konsey lor sa zafer la parski li ti panse ki mwa mo enn zom ki ti konpran lavi, ki mo ti kapav ed li e ki apre nou ti pou vinn foul cham… mo ti chomtayt e li ti redimann mwa si mo ti pou axepte vinn so kamwad. Pou mwa peyna problem mo ti dir li. Sa ti fer li kontan. Li ti tir bouden ki li ti frir dan enn pwalon. Li ti met met lasiet ek ver pou 2 dimoun e ti poz de boutey lor latab. Personn pa ti koze. Ler nou ti pe manze, li ti rakont so zistwar. Okoumansman li ti tik-tike. “Mo ti konn enn madam, ou kone … koumadir mo metres.” Dimoun ar ki li ti lager li ti frer madam la. Li ti dir mwa ki li ti gard li. Mo pa ti dir nanye . li ti kontinie koze e li ti dir ki li ti kone seki dimoun ti pe dir lor li. Li ti foupamal parski li ti kone ki li ti ete vremem. So konsians ti trankil. Li ti magazinie.
“Pou konplet mo zistwar, mo bizen dir ou ki mo ti dekouver kouba. Mo ti donn li zis ase pou viv. Mo ti pey so lokasion e mo ti pe donn li kas pou li aste so manze. Apepre mill roupi par mwa. Pa dir ou, madam pa ti pe travay. Li ti pe plengne ki mopa ti pe donn li ase. Mo ti dir li kifer li pa ti al travay, kanmem enn demizourne. Koumsa li ti pou soulaz mwa. “Mo pey to lokasion, mo aste tolenz, mo nouri twa e twa ki to fer? To bwar kafe ar to bann kamarad. To donn zot kafe, disik … ar mo kas. Mo bon ar twa e twa to fane.” Li pa ti pe travay. E li ti pe dir ki li pa ti kapav. Lerlamem mo ti dekouver so zestaz.”
Li ti rakont mwa ki li ti trouv enn lotri dan sak madam la e bezsominn la pa ti kapav explike kot sa lotri la ti sorti. Apre li ti trouv de resi ‘angaz’ ki prouve ki li ti met 2 brasle angaz. Li pa ti konn lekzistans sa brasle la. “Li ti kler ki ti ena zafer pa kler, ti ena marday. Nou ti kas bag. Me mo ti pil-pil li. Mo ti dir li ki mo ti kone ki li ti vang-vang. “Mo donn twa tou, fer twa viv kouma prenses; fer dimoun zalou to boner. Enn zour to pou realize komie to ti ena lasans avan to fane.”
Li ti bez-bez li bien. Avan li pa ti bat li, zis detrwa ti kalot. “Pa kapav apel sa bate. Li ti kriye enpe. Mo ti ferm lafnet pou ki dimoun pa tande. Tou ti fini lamem. Aster zafer la bien sal. Mo santi li bizen ankor plis pinision.”
Akoz samem li ti bizen mo konsey. Li ti aret koze pou regle lames dan bobes ki ti pe fer lafime. Mo ti pe zis ekoute pandan ki mo ti aval preske enn lit diven. Mo 2 kote latet ti sofe. Mo ti pe fim so sigaret parski mo pake ti vid. Bann dernie tram ti pe pase e zot ti pe sarye ar zot, tapaz fobour lwen laba. Remon ti pe kontinie so zistwar. Seki ti pe agas li se ki “li ti touzour atire par so zwe-zwe”. Me ti bizen pini li. Dabor li ti panse li ti pou amenn li dan enn lotel e lerla denons li ar lapolis pou prostitision, fer enn skandal e fer aret li. Answit li dimann led so kontak dan mafia prostitision ek ladrog. Me zot pa ti fouti ed li. “Ki pou fou ar zot?”. Li ti dir zot seki li ti panse. Zot ti propoze pou tay-tay li. Me li pa ti ole sa. Li ti bizen reflesi. Li ti anvi dimann mwa kiksoz. Me avan dimande li ti anvi kone ki mo ti panse lor so zistwar. Mo ti reponn ki mo pa ti ena okenn lopinion me ki mo ti trouv sa zistwar la enteresan. Eski ti ena marday? Mo pa ti tro kone me mo ti pe santi lay. Eski ti bizen pini li? Mo pa ti tro kone me mo ti ena enn ti doutans ki li ti bizen gagn enn leson. Mo ti redevid mo ver. Li ti alim enn sigaret e ti dir mwa so plan. Li ti ole ekrir enn let-roten-bazar me anmemtan fer li sagren so erer. Apre kan li ti pou revinn ar li, li ti pou gagn sex ar li e zis avan orgasm, li ti pou kras lor so figir e fou li deor. Mo ti dakor ki sa ti pou enn bon pinision. Me Remon pa ti pou kapav ekrir sa kalite let la e dapre li mwa mo ti pou kone kouma pou fer. Kouma mo pa ti dir nanye, li ti dimann mwa si mo ti kapav ekrir let la deswit. Mo pa ti dir non.
Li ti leve, devid enn lot ver diven, met lasiet ek bol dan enn kwen, netway nap twalsire lor latab. Dan tirwar so tabdenwi li ti tir enn fey papie kadriye, enn lanvlop zonn, enn ti portplim ar dibwa rouz ek enn polank kare ar lank violet. Kan li ti dir mwa nom madam la, mo ti konpran ki li ti enn fam-Arab. Mo ti ekrir let la enpe bonavini me mo ti’le atoupri fer Remon plezir. Mo ti bizen fer li plezir. Apre mo ti lir let la for. Li ti pe fime ler li ti pe ekout mwa; li ti bouz so latet ar satisfaksion, ti dimann mwa relir li. Li ti satisfe. Li ti dir mwa: “Mo ti kone to enn dimoun ki konpran lavi.” Mo ti remarke ki li ti pe titway mwa. Me ler li ti dir mwa: “Aster nou 2 cham!” mo ti soke. Li ti repet so parol e mo ti dir wi. Anverite mo ti bien foupamal me pou Remon sa ti enportan. Li ti kol lanvlop la e nou ti bwar leres diven. Nou ti pas enn bout letan fime san koze. Deor tou ti kalm. Nou ti tann enn loto pase. Mo ti dir: “Finn tar!” Remon ti pans parey. Li ti remarke ki letan ti pe galoupe. Pa ti manti sa. Mo ti pe gagn somey me mo pa ti pe fouti leve. Remon ti remarke ki mo ti fatige e li ti dir mwa, “Kaspalatet!” Kifer? Mo pa ti konpran. Lerla li ti explik mwa ki li ti aprann lamor mo mama. “Lamor ekziste” li ti dir mwa. Mo ti dakor.
Mo ti leve, Remon ti ser mo lame for e li ti dir mwa ki bann zom pa gagn problem konpran. Ler mo ti sorti kot li, mo ti ferm laport e pandan enn bout letan mo ti res lor palie dan nwar. Batiman la ti kalm e depi lakaz leskalie enn souf obskir ek imid ti pe monte. Mo zis ti pe tann mo disan bate dan mo zorey. Mo ti bouzfix. Me depi lasam Salamano, mo ti tann so toutou plengne.

25.10.2017