LANTONWAR

©DEV VIRAHSAWMY AND ICJM

KOUMANSMAN RATE

Pou tou dimoun enn lantonwar se enn enstriman ki nou servi pou transfer enn likid depi enn resipian ziska enn lot. Dan laboutik Kaptann ti servi enn lantonwar monte lor enn laponp pou tir dilwil depi enn barik e avoy li dan enn ferblan pou servi kliyan; dan lakanbiz ti servi enn ti lantonwar plastik pou vers trwa topet dan flakon spesial ki Tonton Kontantapsozafer ti donn mwa toule-tanto pou al sers so meksinn; mo mama ti servi lantonwar pou vid dilwil dan boutey ousa petrol dan lalanp. … Mo mama ti osi kontan dir ki nou vwazen Tonton Soopaya ti bwar kouma enn lantonwar. Li ti vinn koumadir pandil nou sime. Ler li ti pas kot lakaz mo mama kriye: “Zanfan, finn ler pou al fer devwar. Tengn sa televizion la! Finn fini set-er.” Labivet dan kwen lari ti oblize ferme zis set-er. Tonton Soopaya balot-balote retoun lakaz, bat so fam, al dormi. Bien zenn so lefwa ti vinn konpot. Zour so lanterman mo ti kwar ki so fam ti pou montre so soulazman. Me non. Li ti plore parey kouma enn fek-vinn-vev ti bizen plore.

Me expresion pas dan lantonwar ousa tas dan lantonwar ti pe manz mo krann red. Pa ti pe gagn lizour. Bernadette, pli vie libreri dan landrwa, pa ti pe kapav donn mwa enn repons kler. Mo ti konpran pas dan ben, pas dan pake, tas lor poto, tas dan sek … Me mister total otour pas dan lantonwar ek tas dan lantonwar.

Dan nou landrwa – (Kifer mo dir landrwa me mo pa dir vilaz, lavil ousa pei? Parski mo landrwa ti vilaz, lavil, pei, rezion, kontinan, planet melanze.) – ti ena pli gran varyete dimoun ki ena varyete plant dan zarden Pamplemousse. Kikfwa li vre ki Bondie ti fer Moris avan e lemonn apre. Pou seki konn gete, mo landrwa ti enn katalog kot ti ena tou kalite spesimenn rar ek komen, komik ek trazik, fos temwen ek vre temwen; enn ansiklopedi pou etidie konportman. Par egzanp, dan paraz mo lakaz ti ena … Taler mo rakont zot.

Ena dimoun koumsa. Depi zot nesans mofinn protez zot. Ena koz koze desten, ena dir ki sa bann dimoun la zot marsand zot maler. Pa kone ki vre, ki fos. Enn zafer ti paret kler. Anita Napani ti tas dan lantonwar dapre mwa me Bernadette dir mwa li pa dakor. Zame mo rezenbe kan Bernadette dir kiksoz. Li finn viv plis ki katroven-dis banane; li finn konn boukou deroulman, boukou marday ‘si.

Anita pa ti al lekol parski so mama ti bizen li pou vey tibaba; bien zenn li ti zwenn tase dan sime kann – sirdar ki ti may li pe koup latet kann pou donn vas manze ti fer li gout so prop lazistis e sa pa kapav dir personn; li ti marye me lelandime ti retourn li lakaz mama parski marsandiz pa bon; enn sans lizinn ti pe ouver enpe partou. Malgre ki sak kenzenn li ti met pous pou pran lapey, li ti bon dan travay. Me ler li gagn karant-an so lizinn ti ferme e li ti tom lor lapay parey kouma enn fwa dan sime kann.

Misie lemer ti dir ki li pou bizen retourn lor ban lekol pou aprann enn nouvo travay. Zame li ti lor ban lekol. Kouma li ti pou retourne? Aprann nouvo travay? Nouvo masinn konplike? Karant-an?

De zour pli tar so lekor ti pe anpandan ar so sari maryaz lor enn brans pie mang dan bor sime kann kot enn fwa sirdar ti fer li santi pwa lotorite.

– Ou pa trouve Matant, li ti rant dan koup lantonwar me li pa ti kapav pas dan ouvertir tinel pou desann ver enn lot lalimier?
– Non, mo garson. Li pa ti reysi rant dan koup lantonwar; li ti tom akote. Pa mem zafer. Kikfwa so nesans mem ti enn erer. Arive sa! Les mo rakont twa seki ti ariv Molol.
– Molol?
– To pa konn li. Nek ekoute. … Molol ti enn zanfan inik, gate-pouri so paran ki ti dan extra-bien. Enn zour li ti pe zwe dan lakour. So boul ti roule, al dan sime – kikenn ti bliye ferm laport lantouraz. Zanfan la galoup deryer so boul. Enn loto ti pe pase atout vites … Molol pa ti pase, ni tase. Li pa ti ankor mem koste ar lantonwar. Bliye to lantonwar, mo garson. Lavi pa enn lantonwar. Li enn boul ron lor enn laplenn kare. Toultan mo bonom ti pe dir sa.

Bernadette riy so riye spesial kan li trouv kiksoz komik divan so lizie. Kan sa arive prefer pa rod plis parski so riye vinn pli for e kouma enn lapipi tou dimoun pou gagn riye.

Me doutans ti res dan mo latet. Mo pa ti ‘le tir dan mo latet ki lekzistans li enn lantonwar kot swa nou pase, swa nou tase. Ena so letan dous kan nou naz dan koup lao; ena so letan dir, difisil, plen ar tourman ler nou desann dan koulwar sere kouma orfelen dan lasemine-dinwar-partou; ena letan lespwar ler lalimier koumans pwente dan fon tinel; ena letan selebrasion ler anfen nou rant dan nouvo lalimier, retrouv balans, lazwa ek dinite. Si nou pa kapav rant dan pasaz sere, nou bat-bate ziska nou koul dan fon koup e tas lor parwa; si nou finn rant dan pasaz me nou pa konn trase, dinwar touf nou e nou tas dan zwen.

KOUMANSMAN LAFEN?

– Get sa bwat la! Lantonwar finn bouse.
– Lantonwar pa bouse, ‘Ma.
– Mo dir twa.

Ler mo al gete mo fer mo fanor. Sirman tenk la finn plen e petrol pe refoule.
– Gete si to pa’le kwar.

Mo verifie tenk lalanp petrol. Li vid. Mo get dan trou lantonwar, mo trouv lot kote. Mo met dan direksion soley e enn reyon lalimier rant drwat dan mo lizie. Drol sa! Enn lot zafer drol. Ler mo apiy koup lantonwar lor mo lizie tou bann zafer dan lot bout pasaz paret pli piti. Mo vir lantonwar anbalao e tou vinn pli gro. Mo met lantonwar anba robine. Enn gout dilo pa pase. Mo mama dir mwa,
– Amenn sa kot Ton Paya; dir li zet enn koudey. Sa lantonwar la pou fer mwa vinn fol.

Pou nou dan landrwa, Ton Paya ti enn enzenier ferblan. Li souy so linet ar so pous, ekzaminn tou bann pwen lasoudir; plonz lemesan lantonwar dan enn kivet dilo pou gete si ena fit. Bann tiboul ler monte par santenn. Mister. Ton Paya grat so kokorong. Enn zafer bien drol. Bizen pous jab. Li fer enn lapriyer. Avoy lemesan lantonwar lor miray e olie li tom anba ar enn son lamok kabose, li koumans benn ar vites ek lafors ogmante. Li flonn lao, anba, agos, adrwat, sirlekote. Enn danze piblik kouma bal perdi. Mo plonz dan enn barik pandan ki Ton Paya ranpe al anba enn ti latab. Komie letan nou ti bos tayt sakenn dan so kwen, mo pa kone. Me seki ti extra se ki lantonwar dan so vwayaz ant plafon, sali, miray ek bann diferan obze ferblan ti pe zwe lamizik. Enn lamizik melanz kot jaz, sega ek bangrra pe rann zariko alamanier Thelonius Monk.

– Beta, ena movezer ladan! Nou al get Mame Singa; dir li tir so roten bazar pou fer movezer fane.

Me lamizik lantonwar pa’le arete. Okontrer bann lezot lartik (larozwar, bake, kivet, ferblan, seo, touk, lamok, goble, lasiet, bwat ek lezot) koumans enn bale modern sou direksion lantonwar.

– Ton Paya! Oja ousa mazik?
– Mo kwar mazik, beta.
– Nou’nn tas dan lantonwar, tonton.
– Non beta. Nou’nn gagn nouvo profet. Anou swiv lantonwar.

San atann lezot, li koumans trase parey kouma lantonwar. Vie bonom Paya fer koustik oralanti, mars lor plafon, sote-tourne kouma enn boul tenis.

– Vini beta. Fasil mo dir twa. Nek les lagam sarye twa.

Enn vag son ritme sarye mwa. Mo monte, mo desann, tourne-vire dan lezans zwisans prop. Ki ti pou dir: senfoni lantonwar ferblan?

San atann, enn kout sek, lemesan lantonwar aret so vals, zet so lekor dan mo lame. Tou mouvman bale arete. Ton Paya dir mwa:
– Degaze, met li anba robine, gete si li’nn debouse.

Mazik fonn. Dan mo lame ena enn lantonwar senp kouma nenport ki lantonwar. Mo retourn lakaz, met li dan lame mo mama. Li met so tib dan tenk lalanp e so koup aval petrol ar lapeti ziska ki boutey sek.

LAFEN ZWENN KOUMANSMAN

Bien bizen al koz ar Bernadette. Mo bizen rakont li zestaz lantonwar petrol mo mama. Ki bizen fer kan lantonwar vinn sef sirk; kan lantonwar tap tanbour, fer bake danse.

Bernadette ti dan so lakwizinn, pe prepar kat-kat friyapen.
– Asize mo garso. Enn timama kat-kat pou pare. To manz enpe.
– Mo pa fen. Mo gagn traka.
– Traka? Enn zenes frengan kouma twa? Ki traka?
– Lantonwar!
– Ankor lantonwar?
– Mo’nn tas dan lantonwar.
– Non. Lantonwar finn tas ar twa… To kone, mo garson, enn lantonwar li rann tou seki li pran. Okontrer li donn enpe plis. Li rann servis. Laplipar dimoun nek konn pran me pa konn done. Mo kwar lantonwar petrol to mama ti ole dir twa sa.
– Kouma ou kone? Mo pankor dir ou.
– Mo kone, samem tou. Lantonwar pe dir twa fer kouma li. Zwe lamizik pou fer lemonn danse, met lazwa dan leker. Lavi li pa enn lantonwar. Li plito enn boul ron lor enn laplenn kare. Me ar to lespri lantonwar to kapav fer diferan form ek kouler sante, danse ansam.

REKOUMANS PAR KOUMANSMAN

Si Anita Napani ti apel Enapani; si Misie ek Madam Enapani ti panse ki tifi kouma garson ti bizen konn lir ek ekrir zot lang maternel e gagn bon ledikasion; si sirdar pa ti servi pouvwar labraget; si lamour ti lib ek responsab, enn zenn ti madam pa ti bizen met pandi ar so sari maryaz. Si ti pran prekosion ferm laport latouraz e si sofer ti roul dousman e ar prekosion ti Molol ti pou vinn gran Molol. Si …

Pourtan lantonwar ti la tou sa letan la. Li donn tou seki li gagne e azout enn ti plis lor la. Pa kapav tas dan lantonwar. Kan pas dan ben lantonwar, nou vinn pli gran, pli for si nou kontan done.

Mo kwar mo’nn konpran aster. Mo kapav koumanse kot bizen koumanse.

Zwen 2003

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.