KANJID PAR VOLTAIRE

Tex sours: The Project Gutenberg EBook of Candide, by Voltaire
www.gutenberg.org

(5 premie sapit)

SAPIT 1

Kouma Kanjid ti grandi dan enn sato e kimanier li ti perdi plas.

Dan Vesfali ti ena, dan sato Baron Thender-Ten-Tronkh, enn zenn garson ki ti gagn ar mama-later bann bien bon manier. So figir pa ti kasiet sekre dan so nam. So analiz ek zizman ti ase lozik ek drwat; so lespri pa ti konplike; akoz sa dan so pei ti apel li Candide me kot nou so nom ti vinn Kanjid. Ti ena enn rimer ki ti pe sirkile, sirtou parmi bann vie domestik, ki li ti zanfan natirel ki ser Baron la ti gagne ar enn “Zanti Monsieur” bon ek onet ki ti pe viv pa tro lwen ar sato la; me ser Baron ti refiz marye ar li parski laliann zenealozi ti perdi so kanbar e sanzman klimatik ti bril so rasinn.
Misie Baron ti enn dimoun bien enportan e so pouvwar ti rekoni dan Vesfali parski so sato pa ti ena zis laport me osi detrwa lafnet. Dan lasal prensipal so sato ti mem ena enn tapisri. Ou ti kone sa! Tou bann roke ki ti pe trenn-trene dan lakour ti batize, ti vinn lisien-lasas; so bann palfrenie ek lezot travayer lekiri ti osi fer rabataz, met choula dan lasas; pret dan vilaz ti so omonie personel. Tou dimoun ti apel li Monsenier e ti riye for-for kan li ti fer jok, nenport ki jok.
Baron la so madam ki ti pez omwen 175 kilo ti ena enn gran pwa dan lavi sosiete e ti okip so responsabilite bien lour ar boukou respe ek dinite. So tifi Kinegonn, 17 an, ti ena enn zoli ten, enn figir bien fre, lekor bien ron ek atiran. So garson dan tou ti piti so papa. Zot profeser, Panglos, ti enn liv filozofi sirpat e TiKanjid ti aprann so leson ar lapeti ek lafwa ki enn zanfan sa laz la ek sa karakter la ti kapav ena.
Panglos ti exper dan metafiziko-teologo-kosmolo-foukolozi. Li ti prouve avek presizion ek riger siyantifik ki nanye pa arive si nanye pa fer li arive – li ti apel sa teori koz ek efe – e ki dan enn lemonn plis meyer ki meyer kot tou ti plis ki korek, sato Monsenier Baron limem ti pli zoli e Madam Baron ti plis meyer ki tou madam baron ki ti ekziste sa lepok la.
Ena prev, li ti pe dir, ki tou ti ekzakteman kouma li ti dwatet dapre regleman siprem; kouma tou kiksoz ti ena so prop rezon ekziste, li ti pou obligatwarman pou meyer rezon posib. Get nene, par ekzanp, li ti la pou tini nou linet – donk nou ena linet. Kifer nou ena lipie? Pou met soset e donk soset ekziste. Ros li la pou nou tay li pou ranz sato e akoz sa Monsenier Baron ena enn zoli sato; pli gran baron dan nou rezion ti ena pli zoli sato; kouma koson finn kree pou plen nou vant, nou manz pork toulezour. Bann ki dir ki tou korek zot pe fer erer parski bizen dir “pli bon ki sa, gate” ousa “plis meyer ki meyer”.
TiKanjid ti ekout so gourou avek respe e li ti bwar so sazes parski li ti trouv Mamzel Kinegonn extra zoli me zame li ti gagn kouraz dir li. Dan so latet inosan pli gran boner ek loner se ne Baron Thender-Ten-Tronkh; deziem pli gran boner ek loner se lekzistans Mamzel Kinegonn; trwaziem se kapav get li toulezour; katriyem se ekout Panglos, pli gran filozof dan rezion, savedir pli gran dan liniver.
Enn zour, ler li ti pe promne pre kot sato dan enn tibwa ki ti apel park, Kinegonn ti trouv par deryer brousay, Panglos pe donn zenn servant so mama, enn tifi bien zoli ek bien obeisan, enn kour teori ek pratik anatomi elemanter. Mamzel Kinegonn ki ti doue pou letid siyantifik, ti konsantre lor kour gratis teori ek pratik ki ti pe explike plizier fwa apartir diferan pwennvi; li ti konpran net so rezon, so koz ek so efe; ler li ti pe retourn lakaz, li ti boulverse e li ti pe gagn palpitasion; li ti extra avi ogmant so konesans anatomi. Si sak kiksoz ena so rezon ekziste li bien posib ki konesans anatomi se veritab rezon kifer Kanjid ek limem ekziste.
Ler li ti retourn dan sato li ti zwenn Kanjid e ler li ti get li, li ti vinn rouz e Kandid ‘si ti vinn rouz. Kinegonn ti dir li bonzour dan enn lavwa kas-kase; Kanjid ti koze san kone ki li ti pe dir. Lelandime ler zot ti kit latab apre repa, Kinegonn ek Kanjid ti al deryer enn paravan; Kinegonn ti les so mouswar tonbe, Kanjid ti ramas li; mamzel la ti trap so lame san aryer panse; san aryer panse Kanjid ti anbras lame Kinegonn avek enn vivasite, sansibilite ek gras spesial; pa kone kifer, zot labous ti zwenn, zot lizie ti alime, zot zenou ti koumans tranble e zot lame ti koumans vwayaze. Misie Baron Thender-Ten-Tronkh par malsans ti pas kot paravan e ler li ti trouv sa koz la ek so efe, li ti expilse Kanjid ar detrwa koutpie dan so deryer. Kinegonn ti tom san konesans; kouma li ti regagn konesans, Madam Baron ti donn li de kalot; tou dimoun ti boulverse dan sato pli zoli e plis meyer ki meyer.

SAPIT 2

Ki ti ariv Kanjid parmi bann Bilgar.

Ler li ti perdi plas dan paradi lor later, Kanjid ti marse pandan lontan san kone kot li ti pe ale; parfwa li ti plore, lev so lizie ver lesiel, get dan direksion pli zoli sato kot pli zoli Mamzel Baronet ti pe viv; li ti al dormi san manze dan karo ant de rigol; lanez gro flokon ti pe tonbe. Lelandime, lekor net angourdi, Kanjid trenn so kadav ziska enn ti lavil ki ti apel Valbergofftrarb-Dikdorff; so pos ti vid; li ti pe mordefen ek fatig ti chombo li net. Leker tris li ti aret divan enn oberz. De zom abiye anble ti yam li.
“Eh matlo”, enn la ti dir lot la, “get sa tilom la; gabari korek, oter korek!” Zot ti al ver Kanjid e ar boukou polites zot ti envit li vinn dine. “Gran dimoun”, Kanjid ti dir dan enn langaz bien modes, “zot pe donn mwa boukou loner me pa pa pou kapav pey mo par.” “Bliye sa!” enn ladan dir li, “dimoun ou oter ek ou gabari peyna pou peye. Ou pa senk pie, senk pous ot?” “Wi gran dimoun, samem mo oter”, li dir zot e anmemtan li ti fer enn reverans. “Zenn Misie, asize. Nou pa zis pou pey ou repa me nou pou fer tou pou ki zame ou pa mank lamone; nou imen, finn kre nou pou ki nou ed nou prosen.” “Foul dakor”, Kandid ti dir, “Panglos toultan ti dir sa e trouve ki tou plis meyer ki meyer.” Zot ti ensiste pou donn li enpe larzan e ler li ti rod donn zot enn rekonesans det, zot ti refize kategorikman; zot asiz atab akote li.
“Ou kontan, pa vre?”
“Wi, mo extra kontan Mamzel Kinegonn.”
“Non, pa sa” enn ladan dir, “eski wi ou non, ou kontan lerwa Bilgari?”
“Pa kone,” Kanjid ti dir, “zame mo pa finn zwenn li.”
“Pa konn li? Limem pli bon lerwa lor later. Nou lev nou ver pou bwar so lasante!”
“Avek plezir!” Kanjid ti dir. Li ti devid so ver.
“Aster ou finn vinn lafors, defans, soutien, ero lepep Bilgari. Peyna bare, larises, laglwar, tou dan ou pos.” Zot ti atas so lipie ar lasenn e dan kazern larme ti so plas. Lor vites ti avoy li fer parad; mars lef-rayt; tourn agos, adrwat; fons baget, ris baget, alim lames, tir kanon, marse, ranpe, galoupe e li ti gagn drwa trant kout zon; lelandime kouma li ti mwens fane li ti gagn drwa zis ven kou; lesirlandemen li ti gagn zis dis kou; so bann kamarad ti konsider li kouma enn zeni militer.
Perplex, Kanjid pa ti pe tro konpran kouma li ti finn vinn enn ero. Enn zour botan, lafen liver, li ti desid pou al mars-marse; li ti pe mars drwat divan li parski pou li, li ti enn drwa natirel nenport ki dimoun ou mem nenport ki zanimo servi so lazam pou avanse e zwir lavi. Li ti fer apenn de kilomet kan kat kosto eroik, sis pie oter, ti tom lor li, atas so lame, lipie e ti zet li dan enn kaso. Zot ti dimann li swazir legalman ant trannsis kout zon par larme antie ousa douz kout bal dan so latet enn sel kou. Malgre ki li ti sey rezone pou dir ki volonte li ti lib e ki li pa ti ole ni zon, ni bal, finalman li ti oblize swazir, onom enn kado Bondie ki apel liberte, pas trannsis fwa divan larme pou pran so doz kout zon. Dan larme la ti ena de mil zom e ler li ti finn pas de fwa li ti gagn kat mil kout zon. Depi so likou ziska so deryer, so lapo ti desire e so misk ek ner ti ovif. Ler ti bizen koumans trwaziem rawn, Kanjid ti prefer dimann zot rann li enn ti servis desarz douz bal dan so latet. Larme ti dakor pou rann li sa servis la. Zot ti bann so lizie, met li azenou. Zis sa ler la, lerwa Bilgari ti pe pase. Li ti ole kone ki ti pe arive. Kouma so lentelizans ti san parey, li ti konpran deswit ki Kanjid ti enn zenn metafizisien ki pa ti tro konpran bann zafer fizik dan lemonn reel e li ti grasie li ar telman zenerozite ki tou lagazet ti anons sa “alainn” e sa desizion la ti rant dan liv lekol pou leternite.
Enn dokter ti geri li dan trwa semenn ar lapomad prepare par Dr Joskoridez. So lapo ti rekoumans pouse e kan lerwa Bilgaria ti desid pou mars kont lerwa Abarez, Kanjid ti ase fit pou pa kil parad.

SAPIT 3

Kouma Kanjid ti reysi sove e ki ti ariv li.

Zame ti zwenn sa kalite bote, azilite, briyans ek disiplinn ki sa de larme la. Tronpet, tanbour, bigoul, chenay ek kanon ti zwe lamizik ki ti fer lanfer zalou. Bann kanon koumansman mem ti met plat sis mil zom sak kote; bann fizi ti balye prop dis mil verminn ki ti pe enfeste sa later ki ti plis meyer ki meyer. Bayonet ti montre rezon so lekzistans ler li ti koup souf plizier milie. Antou zis trant mil nam ti libere. Kanjid ki ti pe tranble kouma enn filozof, ti kasiet so lekor bien pandan sa masak eroik la. Alafen, kan de lerwa la ti pe fer bann solda ankor vivan sant Te deum, sakenn dan so kan, Kanjid ti prefer sanz mouyaz pou al medite dan trankilite lor teori koz ek efe. Li ti bizen pas lor lekor dimoun mor, pe mor, pou mor par ta ziska ki li ti ariv kot enn vilaz ki ti vinn lasann. Sa ti enn vilaz Abarez ki bann Bilgar ti brile, dapre konvansion enternasional. Isi ti ena vie bonom, lekor tay-taye ar sab, ki ti pe get zot madam mor ar lagorz transe, ki ti pe pez zot zanfan kont zot tete ansan; laba ti ena bann zennfi ki zot vant ti gran ouver apre ki zot ti tengn dife natirel bann ero; lezot tifi ki ti brile ti pe sipliye pou ed zot mor. Ti ena laservel imen fane partou lor later akote lame ek lipie anpite.
Lor vites Kanjid ti sove, al ver enn vilaz Bilgar e laba bann ero Abarez ti fer mem zafer. Li ti pe mars lor bann parti lekor imen ankor so; li ti travers bann rwinn e pli tar li ti rant dan enn rezion lape; dan so sak ti ena enpe nouritir e so lespri ti plen ar Mamzel Kinegonn. Manze ti bien mens ler li ti ariv an Oland me kouma li ti tann dir ki sa pei la ti enn pei kot pa ti ena dimoun pov e ki zot tou ti Kretien, li ti sir ki li ti pou gagn mem bon tretman ki li ti gagne dan sato Baron avan ki li ti perdi plas akoz bote Mamzel Kinegonn.
Ler li ti dimann enn ti sarite ar bann dimoun serye ek respektab, zot ti menas, si li kontinie fer metie pares, pou ferm li dan reformatwar pou montre li kouma bizen viv.
Answit li ti koz ar enn misie dan enn gran manto nwar, ki ansolo ti fek fini fer enn gran diskour pandan enn-er tan dan enn gran lasanble, lor lenportans sarite. Orater la ti get dan kwen lizie e ti dir: “Ki ou finn vinn fer isi? Eski ou finn vinn pou ‘enn bonnkoz’?” “Pa ena efe san koz,” Kanjid ti reponn san fer fezer; “tou zafer oblize maye kouma bann may dan lasenn e sa li dan lentere siperyer tou dimoun. Ti neseser fors mwa separe ar Mamzel Kinegonn, fors mwa mwa rant dan larme, fors mwa dimann enn bouse manze ziska ki mo aprann rod mo prop lavi; pa ti kapav enn lot manier”. “Mo zenn kamwad,” misie la ti dir li, “eski dapre ou lepap li enn antiKris?” “Zame mo’nn tann sa” Kanjid ti dir, “me sipa li ete ousa li pa ete, mwa mo fen, mo bizen manze.” “To pa merit manze, move sovaz; fout lekan, souser; pa vinn pre ar mwa, zame … zame.”
Orater la so madam ti tann tapaz deor; ti tir latet par lafnet e ler li ti konpran ki ti ena kikenn ki pa ti sir ki lepap ti enn antiKris, li ti devid so tirwar lili lor so latet. … Mersi Bondie! Bann madam zot lafwa plis for ki for, plis meyer ki meyer.
Enn misie ki zame ti batize, enn anabaptis otantik, ki ti apel Zak (dimoun ti apel li Zak Anabaptis), ti get sa senn la kot enn frer, enn bebet san plim lor de lapat me ki ti ena enn nam, ti pe soufer enn tretman inimen ek degoutan; li ti amenn li kot li, donn li enn ben, donn li manze ek bwar e anplis donn li enpe larzan; li ti mem propoze pou fer li aprann enn travay dan so lizinn kot fabrik tapi Persan ‘medinn’ Oland. Kanjid ti tom lor so lipie e ti dir li, “Panglos ti dir mwa ki tou zafer dan nou lemonn zot plis meyer ki meyer, zot samem, pa lot. Grasa ou bonte ek zenerozite mo kapav bliye zanfout Misie Manto nwar ek so madam.
Lelandime ler li ti pe promne, li ti zwenn enn mandian malere kouver ar lagal, lizie katarak, enn bout nene manke, labous traver, ledan nwar; so lavwa ti sorti depi dan lagorz; li ti ena enn touse tiberkiloz e sak fwa li ti tous enn kout for, enn ledan ti tonbe.

SAPIT 4

Kouma Kanjid ti rezwenn so gourou, Panglos, e ki ti arive answit.

Prezans sa malere sokan la ti ranpli so leker ar pitie; san panse li ti donn li tou larzan ki li ti ena lor li, ki Zak Anabaptis ti donn li. Sa dimoun kouma fontom la ti fixe li, lizie plen ar larm; li ti sot lor so likou. Kanjid ti gagn per; li ti kile. “Ayo!” mandian mizerab ti dir zenom dan sok, “ou pa rekonet ou gourou Panglos?”
“Ki ou dir? Ou ou Panglos ou? Ayo Bondie! Ki finn ariv ou? Kifer ou finn kit pli zoli sato dan lemonn plis meyer ki meyer? Mamzel Kinegonn, pli zoli fler lor later, eski li bien?”
“Mo piti, mo feb, pa kapav tini.”
Kanjid ti amenn li dan lekiri Zak Anabaptis e laba li ti fer li manz enpe. Kan Panglos ti regagn enpe lafors, Kanjid ti redimann li nouvel Mamzel Kinegonn. “Li finn mor.” Kandid tom san konesans. Avek enpe vineg fay kalite ki ti dan enn kwen lekiri, Panglos ti fer li regagn konesans. Kanjid ouver lizie. Kinegonn finn mor? Lemonn plis meyer ki meyer kot twa? Ki maladi li ti gagne? Mo sir lasagren ler ti expilse mwa depi dan sato Baron akout pie, finn touy li.
“Non!” Panglos ti dir li, “bann solda Bilgar, apre ki zot ti viol li, enn par enn, ti ouver so vant; zot ti kraz latet Misie Baron ki ti rod defann so tifi; zot ti koup Madam Baron anmorso; so garso ti pas dan mem pake ki so tifi; zot ti met sato la plat; plat partou; lekiri, poulaye, grenie, verze, potaze, zarden plat partou. Erezman nou finn gagn nou vanzans. Bann Abarez ti fer mem zafer ar enn fami Baron Bilgar.
Kan li ti tann sa li ti retom san konesans; kan li ti regagn konesans e apre ki li ti finn dir tou seki ti bizen dir, li ti poz kestion koz ek efe e rezon neseser ki ti met Panglos dan enn sitiasion osi epouvantab. “Ki mo pou dir twa, mo garson,” Panglos ti dir, “koz mo efe apel lamour. Lamour ki konsol enn leker tris; lamour ki prezerv liniver; lamour ki nwayo santral tou kreatir ki posed sansibilite; lamour tandres.”
“Ayo! Ou fer mwa rapel,” Kanjid ti dir, “mo’si mo finn konn lamour, monark dan leker, nam dan nou nam, ki finn zis donn mwa enn badou lor labous e gran koutpie lor deryer. Kifer enn zoli koz kapav donn efe otan bezer.”
Panglos ti donn sa repons la. “Kanjid, mo garson, ou ti konn Paket, sa zoli ti servant ki ti pe okip mama Kinegonn. Dan so lebra mo ti gout douser ek zwisans paradi ki ti osi kasiet maler ek douler lanfer. Li ti enfekte par viris ki sirman finn touy li. Paket ti ramas li ar enn lefrer ki ti konn so lorizinn; lefrer la ti gagn li ar enn vie kontes, ki ti gagn li ar enn sevalie, ki ti gagn li ar enn markiz, ki ti gagn li ar enn zenn apranti, ki ti kontrakte li ar enn pret Zezwit, ki ler li ti enn novis ti trap li ar enn konpagnon Kristof Kolon. Mwa mo pa pou donn li personn parski mo pe mor.”
“Ayo, Panglos!” Kanjid ti dir, “ala enn zenealozi bien etranz! Pa Satan ki koz sa problem la?”
“Ditou, mo garson,” sa gran filozof la ti dir, “li ti enn zafer inevitab, enn engredian neseser dan lemonn ki plis meyer ki meyer. Si Kolon pa ti trap sa maladi la dan enn lil pre kot Lamerik, maladi ki parfwa blok reprodiksion, nou pa ti pou konn ni sokala ni kochinil; note ki ziska zordi sa maladi la li popiler kot nou parey kouma nou gou pou dispit. Bann Tirk, Endien, Persan, Sinwa, Siamwa, Zapone pa’nkor konn sa; me peyna okenn rezon kifer zot ‘si zot pa pou konn sa dan lavenir. Letansa li finn fane kouma lapipi kot nou, sirtou dan nou bann larme glorye ek eroik kot bann bon dimoun bienelve deside ki bon pou limanite; fasil fer kalkil; kan de larme trant mil zom sak kote pe lager, mal-mal sak kote ena ven mil zom porter viris la.
“Extra sa!” Kanjid ti dir; me la, seki plis enportan se ki nou fer swagn ou.” “Kouma pou fer sa?” Panglos ti dimande; “mo pos kanze net; dan sa lemonn la pou nenport ki tretman bizen peye; amwen kikenn pey pou mwa.”
Sa ti ase pou fer Kanjid rod enn sime pou so gourou; li ti al dimann Zak Anabaptis so led; li ti donn li boukou detay lor dilem so gourou ki ti tous leker sa bon dimoun la; li ti donn li ospitalite, finans swen ki li ti bizen; ase vit Panglos ti geri. Me li ti perdi enn lizie ek enn zorey. Kouma Panglos ti konn lir, ekrir ek konte, Zak Anabaptis ti fer li vinn so kontab. De mwa pli tar, kouma li ti oblize al Lisbonn pou okip so biznes li ti envit so de filozof pou akonpagn li dan so bato. Panglos ti explik li kimanier tou ti extra bon dan lemonn plis meyer ki meyer. Zak pa ti dakor. Dapre li dimoun ti finn bizen kabos lanatir parski dimoun pa loulou me zot ti finn devlop lapeti voras plis ki loulou. Bondie pa ti finn donn imen ni kanon, ni bayonet me dimoun finn envant kanon ek bayonet pou touy zot prosen. Get lazistis! Enn biznesmenn deklar fayit; lazistis konfiske so dibien e bann kreansie bat lamok.
“Tousa ti endispansab,” filozof kannwa ti dir, “parski maler endividiel fer boner kolektif; plis ena maler endividiel plis pou ena boner kolektivite.”
Pandan ki li ti pe filozofe, lesiel ti bare, divan miskle ti koumans soufle dan tou direksion e bato la ti tas dan enn mahatoufann pa tro lwen ar lepor Lisbonn.

SAPIT 5

Tanpet, nofraz, tranblemandeter e ki ti ariv Panglos, Kanjid e Zak Anabaptis.

Lamwatie bann pasaze ti telman epwize par efe ki ti koze par tangaz ek roulaz bato la ki zot pa ti mem ena ase lenerzi pou pran traka lamor. Lot lamwatie ti isterik net e ti pe kriye, plore ek priye; bann lavwal ti desire, bann lema ti kase, lakok ti defonse e dilo ti pe rant priz dan bato. Bann maren ti pe sey debrouye, personn pa ti pe tann personn, pa ti ena komandan. Zak Anabaptis ti pe sey ede; li ti lor dek siperyer; enn maren tom lor li ar violans e avoy li drwat lor plans; me so koutpwen ti koz enn sekous violan e efe sa sekous la se ki malere maren ti perdi lekilib e ti tom piktet andeor bato. Erezman ti ena enn bout lema kase pre kot li; li ti may ar bout lema la ler li ti pe anpandan dan vid; san ezite Zak ti al ed li remont lor bato me malerezman sannkoutla se Zak ki ti tom andeor, piktet dan dilo. Maren ki li ti fek sov so lavi, ti movi ar li e ti les li al mor san gete. Kanjid apiy lor rel pou gete. Li ti trouv so sover tir latet andeor avan redisparet dan fon lamer. Li ti pre pou sot dan dilo me so gourou ti anpes li. Li ti explik li ki Labe Lisbonn ti fer expre pou ki Zak Anabaptis mor nwaye ladan. Tandik ki li ti pe prouv sa ‘apriyori’ la, bato la ti koule e tou dimoun ti mor apart Panglos, Kanjid ek sa maren sovaz ki ti responsab lamor Zak Anabaptis. Maren la ti naz ziska laplaz e erezman enn plans ti sarye Panglos ek Kanjid ziska later ferm.
Kan zot ti repran enpe lafors, zot ti mars ver Lisbonn; ti ena enpe larzan dan zot pos; zot ti pou kapav sap zot lavi kouma zot ti sap dan nofraz.
Me kouma zot ti ariv Lisbonn, leker tris akoz lamor Zak Anabaptis, zot ti santi later pe tranble anba zot lipie; dilo lamer koumans bwi, monte; bann bato dan larad ti vinn enn ta plans flotan; sounami ti kraz tou lor so sime. Dife tourbiyone, monte, ti pe kras lasann lor sime, lor laplas; bann batiman ti pe grene; twatir ti pe tom lor lipie soubasman; soubasman ti pe glise, ranpe; trant mil dimoun, zom, fam, zanfan ti antere vivan anba debri. Maren sovaz, eksite, ti pe dir dan so langaz vilger: “Baprebap! Ena pitay ladan!”
“Ki rezon lozik sa fenomenn la?” Panglos ti dimande.
“Lafendimonn!” Kanjid ti reponn.
So kote, maren sovaz, galoup agos, adrwat, rod lamone dan rwinn ek debri; ler li ti gagn seki li ti pe rode, li ti al aste larak e bien vit li ti gagn konpran; li ti answit rod enn travayer sex e ti deblok so leren parmi dimoun mor, pe mor, pou mor. Panglos pa ti kapav tini. Li ti ris li par so lamans: “Mo bon misie, pa bon seki ou pe fer. Ou pa pe respe Moral Iniversel. Pa so ler pou fer sa.”
” Mo ferfout ar twa! Mwa mo enn maren; mo ti ne dan Batavia; kat fwa mo finn pil lor lakrwa dan kat vwayaz pou al Zapon; mo pis lor to moral iniversel!”
Kan kaskad ros tonbe, bann grabo anvole; sa ti bles Kanjid; li ti alonze lor lari kouver ar debri ek lapousier. Li ti pe kriye: “Ayo! Mo pe mor! Amenn enpe diven ek dilwil.” “Sa tranblemandeter la li pa enn nouvote,” Panglos ti dir. “Lavil Lima dan Lamerik, ti konn mem dezas ek mem dega lane dernier. Koz idantik, efe idantik; ena, anba later, enn larivier lapoud kanon, depi Lima ziska Lisbonn.
“Bien probab,” Kanjid ti dir, “me pou lamour Bondie, donn mwa enpe diven ek dilwil.”
“Probab?” filozof la exklame. “Finn fini prouve sa!”
Kanjid retom san konesans e Panglos ti al sers enpe dilo lafontenn pou li.
Lelandime zot ti gagn enpe manze dan bann lakaz andomaze e sa ti permet zot regagn enpe lafors. Apre zot ti travay kouma toulezot pou ed dimoun dan difikilte. Ena dimoun ki zot ti ede ti donn zot enn repa ki pa ti kapav pli bon si konsidere dan ki sitiasion dimoun ti ete. Bann repa ti tris e dimoun ti pa aroz zot manze ar larm me Panglos ti pe sey konsol zot e ti pe dir zot ki seki ti finn arive pa ti kapav ariv enn lot manier. “Tousa zot plis meyer dan lemonn plis meyer; si volkan pet dife dan Lisbonn, li pa kapav vomi laflam enn lot plas; nanye pa kapav ete kot li pa ete parski tou kiksoz ete kot li bizen ete. Tou korek, plis ki korek!”
Enn ti misie an-nwar – kouler enkizision – ki ti pre kot li, ti entervenir poliman: “Koumadir ou pe dir ki pese orizinel pa ekziste parski si tou korek, plis ki korek, Adan ek Ev pa ti fote, pa ti perdi plas dan paradi.”
“Gran dimoun, mo sipliy ou, konpran mwa,” Panglos ti azoute ar ankor plis polites, “expilsion depi paradi ek malediksion zot neseser dan sistem meyer ki plis meyer.”
“Ou pa kwar dan liberte, savedir!” Misie an-nwat ti dir.
“Exkiz mwa si mo pa dakor ar ou,” Panglos ti kontinie, “liberte ek nesesite absoli zot mars ansam; li neseser ki nou lib; parski volonte determine …”
Panglos ti omilie so fraz kan Misie an-nwar ti signal so serviter ki ti servi li enn ver diven sorti sipa Porto, sipa Oporto.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.