AK 1
Ler li ti ne, premie zanfan Gouna,
– Ramdas ti ena Monol ar Petit –
Premier tizanfan Kisne ek Tina;
Kote Gangana ti deza ena
Dami, Padma ek Rajenn.
Enn zoli baba!
Mo ti swazir pou rant dan so lekor.
Premie zanfan ofisiel, enn tikok!
Tou dimoun kontan
Dan Kartiemiliter
Dan Goudlens.
Enn zoli tikok dan vilaz!
Li ti gate-pouri tou dimoun ziska …
Polio koumans so ravaz,
Chombo li, manz so lame gos.
Gouna onte, plore.
Ramdass onte, boude.
Ki malediksion?
Petit remersie lesiel.
“Bien bon pou li.
Li fer piti ar mwa
Me li marye ar so bann!”
Koze ki long.
Lalang palab ti koumans so fraka.
Tikok nepli ti tikok.
Li ti vinn moyon, tilame, lame zouzout.
So mama, so papa
Ti dir li
Li bizen kasiet lame malad;
Oblize met simiz long mans;
Oblize kasiet lame malad dan pos.
Laont!
“Ki pese mo’nn fer, Bondie!
Kifer mwa?
Kifer pa li?”
Karma?
Desten?
Pinision?
Enn sans lezot zanfan pa ti zouzout!
Dan enn lakaz lapay de lasam
Ramdass, Gouna ek 7 zanfan ti pe viv
E Gouna ti ansent witiem
Ki ti ne dan lopital sivil
Zour so lamor.
Ki pou fer ar wit zanfan?
Bann fami ti koumans ramas zot
E
Li ti al viv kot fami Gouna
Dan Kartiemiliter
Kot ti fer li bien konpran ki li ti anplis.
Akoz sa, pli vit ki li ti kapav,
Li ti rod enn ti plas kot so granper Gangana
Ki ti aste enn lakaz dan lari Troter,
Bobasen.
Laba ti ena Raj,
Nila ki ti malad-malad,
Swati, Devi ek Sannta.
Ti enn gran lakaz e ti ena boukou plas pou so devlopman:
Ledikasion, lamizik, art ek teat.
Me pa ti fasil travers plizier lespas kiltirel
– Goudlens, Kartiemiliter, Bobasen;
Sentanfan Zezi dan Rozil,
Sen Zozef dan Kirpip –
Dan lespas detrwazan.
Anplis, viv sou kontrol enn gran Patriark,
Ki ti Prezidan Andra Maha Saba
E ki ti obliz so fami mars dapre so vision kiltirel
Ansestral-konservater,
Ti fer li, pov piti, trouv zekler.
Kouma pou rekonsilie
James Dean, Elvis Presley, Belafonte,
Picasso, Shakespeare
Ar rezim Telegou pirsan?
Kouma pou rekonsilie
Koz kreol, aprann Angle-Franse
Ar lwayote-koutim Telegou?
Kouma pou rekonsilie
Lamour romantik
Ar maryaz aranze
Kot seki enportan
Se pa gat nasion;
Ar fer grandimoun kontan;
Ar anpes disan melanze;
Ar fer lamone koste ar lamone.
Kouma pou rekonsilie
Latirans sega ek rokennrol
Ar sante rambajann?
Li pa ti zis moyon!
Li ti enn moyon perdi bann;
Enn moyon gat nasion;
Enn zouzout ki ferfout
Ar kiltir ek koutim
Ansestral-konservater.
So babam ti sagren li
Parski so lame malad;
Parski so later dir;
Parski …
Parski li ti vinn enn konndorou .
Me ti ena enn ti konpansasion:
Li ti pas sinior ek echesi;
Gagn pri teat ek lapentir;
Plis extra: pri Lalians Fransez …
Li ti pe fer loner fami
Dan vilaz kouma dan lavil.
Pez nene bwar dilwil!
Zot ti onte ek fier anmemtan.
San kone, li ti fini vinn enn metis
Dan so manier panse ek so manier viv.
Li ti atire par tifi bannla,
Pa par tifi so bann
Ziska ki enn zour
Enn regar travers so lizie pou vinn tous mwa.
De nam-torsennkole ti zwenn.
Loga, enn tifi so bann,
Enn tifi ordiner
Ki pou vinn extraordiner
Pa zis dan so lavi
Me dan lavi boukou dimoun.
Enn zour, san atann,
Loga ti tir so lame depi dan so pos,
Ti anbras li.
Depi sa zour la li ti aret kasiet
Lame zouzout dan so pos.
Lamour ti liber li.
Gran Patriark ti pe santi so pouvwar
Andanze.
Ti bizen anpes marmay
Chalenj so lotorite.
Albert Camus, Jean-Paul Sartre
Ti pli for ki kiltir ansestral.
Lamour-liberte, liberte-lamour
Ti deside ki sime pou pran.
De-zan pli tar
Zot ti marye dan biro leta sivil
Dan Surrey.
Enn ti maryaz senp.
Apre zot ti al dan Edinburgh
Aprann-travay-aprann.
Lavi etidian dan Edinburgh
Ar so lapenn ek so plezir
Ti prepar zot pou fer fas
Problem lavi.
Edinburgh ti konfirm so entwision metis:
Kreol Moris bizen vinn “Morisien”,
Lang nasional nasion Morisien.
So gran liv ti ouver,
Sapit apre sapit.
Literatir, lamizik, lapentir ek teat
Ti ouver sime so lavenir
Kot pa ti ena plas pou relizion
Ki dan so pei ti pe nouri division.
Metisaz kiltirel,
Samem lavenir.
Be metisaz biolozik?
So ler pa ti ankor vini
Me dousma-dousma
Kiltirel ek biolozik ti koumans
Marye pike.
So zanfan ek tizanfan
Ti pou tras nouvo sime,
Fer teori vinn pratik.
Apre Edinburgh,
Ler li ti retourn Moris,
Li ti sok boukou dimoun
Par so lopinion ek so konportman.
“Li vantar! So sertifika lour dan so pos!”
Konstriksion enn nasion
Ti vinn enn obsession.
Enn lang nasional
Ti ena sa pouvwar la?
Li ti sir.
Lang nasional pou met ba
Kiltir nasional, literatir nasional
E pou ouver laport literasi
Pou tou dimoun.
Li ti sir kapav fer kominalism ek rasism
Rekile.
Me li ti souzestim lafors reaksioner
Ki pa ti pou fer li okenn kado.
(babam: granmer paternel; konndorou: kreol)
AK 2
Dan koumansman
Li ti sir ki enn lang nasional
Ti pou ena lafors pou ris
Tou dimoun, met zot ansam
Pou devlop enn idantite komen
Malgre diferans
Ekonomik,
Politik,
Etnik,
Kiltirel.
Kouma pou zwenn dimoun?
Lartik dan lagazet.
Samem so yes!
Li pran so letan pou fer
Difisil vinn fasil pou konpran.
Bizen boukou pasians.
Vo lapenn seye.
Problem!
Bann ki bizen lang nasional
Pa kapav lir;
Pa konn lir.
Bann ki konn lir
Santi zot pouvwar menase.
Pouvwar!
Bizen pouvwar pou amenn sanzman.
Zoli lartik, zoli diskour
Bat lamok.
Enn ti pogne dimoun
Ena pouvwar ek prestiz;
Li dan zot lentere
Kontinie trap zot plim;
Li dan zot lentere
Ki mazorite pa trap plim
Me trap laserp, fousi, pios,
Marto ek tourel.
Ki bizen fer?
Ki bizen fer?
Politik!
Bizen pouvwar politik
Pou amenn sanzman.
Pa nenport ki pouvwar.
Pouvwar ti dimoun
Kont pouvwar gran dimoun.
Lartik pa ase.
Bizen diskour.
Me diskour ‘si pa ase.
Li rant dan enn zorey,
Sorti par lot.
Bizen politik,
Politik sanzman.
Pa politik “Vans twa!
Mo plas sa!”
Difisil koumansman.
Resers, renion;
Deba, diskision;
Formasion, ledikasion;
Organizasion, mobilizasion;
Manifestasion, lagrev;
Repression, violans,
Parfwa prizon
Me dezir sanzman
Kontinie grandi.
Boner amenn maler.
Roderdeler koste;
Lentere personel
Koumans manifeste;
Met dilo dan dile
Ziska ki zis kouler dile
Ki la pou anbet lizie.
Blanko efas bann mo,
Bann promes dorizinn.
Pa apel traizon sa.
Bizen pragmatik,
Lipie lor later,
Latet lor zepol.
ARET REVE!
Senier, si li aret reve,
Li mor anplas.
Li ti ena rezon kontinie reve:
Rev Toufann; rev Tamtam, Gitar ek Sitar;
Rev Lenpas Flanbwayan.
Rod lezot sime.
Souvan kraz nene.
Parfwa reysi
Fer Zozef met so palto larkansiel;
Me plis souvan zwenn tase.
Malgre tipti avanse,
Li kone ki lor plis enportan li finn fel.
Barlizour nasion larkansiel
Pa’le ouver so lizie.
Letansa PPS rantre.
Kabos-kabose, bizen trenn lipie.
Labouzi pre pou tengn.
AK 3
Senier, biento mo pou bizen kit li
Pou rod enn lot lekor.
Me apre seki mo finn viv ar li,
Mo ti pou prefer retourn lakaz mama.
Pardonn li!
Pardonn mwa!
AMENN! AMINN! OM!
01.07.21